Diccionario náhuatl ⇄ español en línea en AULEX
Documentación / Más diccionarios


Diccionario nahuatl estándar - español

Se encontraron 54 resultados para «achi».

achi: algo, más
achi kuali: mejor, lo mejor
achi miekpa: frecuentemente, ocasionalmente
ok achi: un poco más
achiapopotl: gasolina f
achiauitl: charco m
achichikatlauini: mandón, mandadero
achichikilichtli: cigarra de agua f
achichilyauitl: maíz rojo m, mazorca rojiza f
achichinki: chupadero m, chupón m, chupete m
achichintli: guardaespaldas m
achichipiktli: estalagmita f, estalactita f
achika: a menudo, sin cesar, brevemente
achik: breve
achikauak: frágil, débil
achikauaki: flojo
achikauali: debilitado
achikaualistli: flojera f
achikauayotl: debilidad f, fragilidad f
achikexkian: en muchas partes
achikoluastli: caña de pescar f
achikpan: en breve
achikuali: razonable
achimochintin: la mayoría, casi todos
achinamilpan: chinampa f, heredad flotante con vivienda mexicana.
achineneuki: parecido, semejante
achiniknextia: regatear, grajear
achiotik: rojo óxido m, terracota m
achiotl: achiote m, almagre vegetal m (bixa orellana)
achipauanotlakaki: mente cochambrosa f
achipauatl: agua pueríficada f
achipotsaselotl: palomita de maíz f, roseta de maíz f
achipotsauak: inflado
achitepiton: menor
achitlamentli: algún asunto, alguna cosa
achiton: poquito
achitonka: al momento
achitonkalistli: momento m
achitotontsin: átomo m
achitsin: poquito, un poquito
achitsinka: un minuto, un momento
achitsinko: poco
achiualistli: prohibición f
achiualoki: prohibido
achiualoni: prohibido, ilícito
achiuatia: hacer dinero (nitla-)
achiueyak: corto
achiyamaschiuki: molino m
achiyamastik: molido
achiyotl: ocre m
akachikiuitl: canasto de cañas m
akachikoli: ancla m
akalachiani: marinero, marino
akalnemachiliani: regente del barco m

Diccionario nahuatl de la huasteca veracruzana - español

Se encontraron 56 resultados para «achi».

achi- Es mejor, es conveniente pref.
Achi Un poco. Un pedazo, una fracción.
polijki vb.: 1 Desapareció, se perdió. 2 Faltó, no alcanzó. ej. polijki se nopiyo, se perdió uno de mis pollos. Polijki se achi, faltó un poco. Polijkej, pl.
temilí vb.: Echarle, vaciarle. ej. Kitemilí se achi sintli, le echa un poco de maíz.
tla cj. Si. ej.: Tla ualas tijmakas se achi sintli, si viene le das un poco de maíz.
tlanejti vb. Prestar algo. ej. Kitlanejti se achi sintli, le prestó un poco de maíz.
achikichijketl Persona que se encarga de hacer canastos. n. Canastillero
achikichiua. Está haciendo canastillas. Achikichiuaj, pl. vb
achikikali: Canastillería.
achikikalko En la casa de canastillas adv.
achikinamaka Está vendiendo canastillas pres.
achikinamakajtoya: Ya fueron a vender sus canastillas. pret. direc.
achikinamakaki Vendrá a vender canastillas. Achikinamakakij, pl v.direc.
achikinamakako: Vino a vender canastillas v.direc.
achikinamakati Irá avender canastillas v.direc.
achikinamakato Fue a vender canastillas v.direc.
achikinamakayaya Estaba vendiendo canastillas vb.
achikinamaketl n.: Vendedor de canastillas n.
achikiuitl Canastilla n.
achikotsij: Espacio reducido. Espacio pequeño adj.
achikuajkualaxtli: Especie de calabaza n.
achitsi: Poquito, pequeño en cantidad, no en tamaño adv.
achiua: Prepara agua vb.
achiualistli: Preparación de agua. Acción de orinar vb.
achiyo Más. Refiriéndose a cantidad adv.
ajachi adj. En pedazos, en fracciones, por partes.
ajachiuiyaj. vb Repartirse algo. Hacerlo pedazos. ej. Moajachiuiyaj, se lo reparten.
akachikikali n.: Casa de canastas de carrizo.
akachikiko adv.: En la canasta de carrizo.
akachikiuitl n.: Canasto de carrizo.
alachi: Véase alla.
amochmachiyotl n.: Libro de registro, de actas de nacimientos. Catálogo. Véase machiyotl.
ikontlachilis vb.: le echas un vistazo. ej. Tikontlachilis nocha, le echas un vistazo a mi casa.
iximachiotl n.: Señal, marca, huella del pie. Véase machiotl.
ixmachilistli vb. Reconocimiento.
koachichi t.lit.: Perro de madera o de palo. n. Silla, banco con cuatro patas.
koachikoli n.: Gancho de palo.
kuachikiojtlatl n.: Otatillo. Tipo de carrizo que se usa para hacer los canastos o chiquihuites.
Kuachikiuitl : canasto
kuachikiuitl n.: Canasto grande de carrizo que se usa para acarrear principalmente el maíz.
machijni n.: Primo(a). Machijnimej, pl.
machilí vb.: Sentir, probar, entender. Kimachilí, lo siente, lo prueba, lo entiende.
machiotí vb.: Hacer la señal, lamarca, registrar, persignar. ej.
Machiotl: huella digital. t.lit. Marca de la mano.
machiotl n.: Señal, huella, registro, marca, modelo.
mapachi n.: Mapache. Animal cuadrúpedo que le gusta comer lotes.
nakastlachiya vb.: Mira de un costado. Mira de reojo.
pachijkayotl n.: Alivio, cura, fortalecimiento.
pachijki pret.: Se alivió, se curó.
pachijtok adj.: Aliviado, curado.
pachiui pres.: Se alivia, se cura.
pachiuilistli: véase pachijkayotl.
pachiuis vb.: Se aliviará, se curará.
palachijuitl n.: Plumas de guajolote.
petlachijketl n.: Fabricante de petates.
petlachiua vb.: Elabora, fabrica petates. Petlachiuaj, pl. Véase petlatl.

Diccionario nahuatl - español de Clavijero

Se encontraron 52 resultados para «achi».

achi keskipa: algunas veces
achi miekpa: muchas veces
achik: brevedad de tiempo
achik: muestra la diferencia que hay de una a otra cosa
achika: frecuentemente
achitonka: brevedad de tiempo
achitotsin: un poco o algún tanto
achitsin: un poco o algún tanto
achitsinka: brevedad de tiempo
achiyomichin: especie de espirenque, pez conocido
achiyotl: achiote, fruto, y árbol conocido
akiton: véase Achitzin
akitsin: véase Achitzin
apachiui: anegarse
apachiuistli: diluvio, inundación
au: partícula equivalente al veró de los latinos. Cenca nimitztlazotla ; auh inic moyollo pachihuiz, etcétera. Mucho te amo, y para que te satisfagas, etcétera. Auh quen tihuitz. ¿Y bien cómo vienes ?
ikximachiyotl: huella
ixachi: mucho o grande
koachiua: convocar
kuachichiltik: cierta avecilla bella y canora
kuachilton: especie de gallineta
machia: enseñar
machia: estudiar
machispan: a sabiendas
machisti: cosa sabida y notoria
machitoka: confesar
machiyotia: señalar, marcar
machiyotl: señal, marca
neyolpachiuitiloni: motivo, razón
okachi: un poco más
okachitonka: de aquí a un rato
okachitonka: véase Ocmayan
pachiluia: apretar algo a otro.
pachiui: hartarse, satisfacerse
pachiuia: acechar
pachiuia: tomar algo por remedio
sakachichik: cierta planta medicinal muy amarga
sakachili: cierta planta medicinal
tamachiua: medir
tamachiuki: medido
tepetlachichikxiuitl: cierta planta medicinal
tepitonoa: achicar
tetlachiui: hechicero
texixiutli: véase Tlachichinoa
tlachia: mirar
tlachialtia: hacer ver
tlachichinoa: cierta planta medicinal
tlachichitia: criar a los pechos
tlachichiuki: oficial, artífice
tlachipinilotl: gota de agua u otro licor
tlachipintli: gota de agua, etcétera
tlalchikuatli: véase Tlaltepetlachiquatli

Diccionario nahuatl - español de Molina editado por UNAM

Se encontraron 109 resultados para «achi».

achi: en alguna manera.¹ un poco, o poca cosa, o en alguna manera. adv.² poco, nombre adjetivo.¹ poquito.¹
achi +:
las ocho horas del día poco más o menos. {ye achi huecaca in tonatiuh}² poca cosa, o un poquito. adv. {zan achi}² granjear o adquirir algo en lo que se vende. {itlocpa achi hualhuetzi}¹ poco menos. {zan achi quexquich
achi centlacol: mitad un poco menos.¹
achi cocole: fiera cosa un poco.¹
achi ixquich: casi tanto. s. como eso, o poco más o menos que eso. adv.² poco más o menos.¹
achi mochintin: casi todos ellos.²
achi n, ahuiyaya: oler así un poco.¹
achi nic chitonia: granjear o adquirir algo en lo que se vende.¹
achi nicchitonia: granjear o ganar algo en lo que se vende. pret.: achi onicchitoni.² Véase: achi nic chitonia, achinicchitonia.
achi nicnextia: ídem. (achi nicchitonia: granjear o ganar algo en lo que se vende. pret.: achi onicchitoni.) pret.: achi onic­nexti.²
achi pozactic: hinchado un poco.¹
achi pozahua: hinchado un poco.¹
achi pozahuac: hinchado un poco.¹
achi quentel: mejoría de dolencia.¹
achi temamauhti: fiera cosa un poco.¹
achi tepiton: menor, nombre comparativo.¹
achi tlahuele: fiera cosa un poco.¹
achi tlatlac: medio quemado.¹
achi tlaztaztoc: obscuro lugar no muy claro.¹
achi tlehuacqui: medio asado.¹
achi tliltic yayactic: negro un poco.¹
achi xoxouhqui: medio crudo.¹
achi yeyuhqui: poco más o menos.¹
achi yolli: medio vivo.¹
achi yuhqui: casi así, o casi le parece, o es semejante a él. adv.²
achica: a menudo, o frecuentemente. adv.² a menudo o frecuentadamente.¹
achi-ca +:
a menudo, o frecuentemente. adv. {zan achica
achiton: un poco. adv.² poquito.¹
achi-ton +:
un poquillo. adv. {zan achiton
ahuiyaya, n: lo mismo es que ahuiyaya.² oler bien, echando de sí olor.¹ oler, echar de sí olor.¹
◆ ahuiyaya +:
oler así un poco. {zanquenin n, ahuiyaya}¹ oler así un poco. {achi n, ahuiyaya
◆ ahuiyaya: = ahuiyaya²
centlacol +: tanto y medio. {ixquich ipan centlacol}¹ mitad un poco menos. {achi centlacol}¹ mitad un poco menos. {chico centlacol
chitonia, nitla: hacer saltar la cuenta que quería ensartar, o las astillas de algún madero, o de cosa semejante. pret.: onitlachitoni.²
◆ chitonia +:
granjear o adquirir algo en lo que se vende. {achi nic chitonia
◆ chitonia +, nic:
granjear o ganar algo en lo que se vende. pret.: achi onicchitoni. {achi nicchitonia
cocole: impaciente no sufrido.¹ furioso de enojo.¹ cruel persona.¹ fiera cosa.¹ colérica e impaciente persona.² bravo hombre.¹ colérico airado.¹
◆ cocole, ni:
impaciente ser.¹
◆ cocole +:
fiera cosa un poco. {achi cocole}¹ mansa cosa. {amo cocole
hualhuetzi +: granjear o adquirir algo en lo que se vende. {itlocpa achi hualhuetzi
hualhuetzi +: granjear o adquirir algo en lo que se vende. {itlocpa achi hualhuetzi
huecaca +: las ocho horas del día poco más o menos. {ye achi huecaca in tonatiuh
itlocpa achi hualhuetzi: granjear o adquirir algo en lo que se vende.¹
ixquich: todo.² todo.¹ tanto.¹
◆ ixquich +:
cosa cuadrada, o de cuatro esquinas. {nauhcampa ixquich}² catorce tanto. {matlacpa onappa ixquich}² treinta tanto. {cempohualpa ommatlacpa ixquich}² cuarenta tanto. {ompohualpa ixquich}² tres tanto. {yexpa ixquich}² envidar en juego. pret.: oppa ixquich onictlanito. {oppa ixquich nictlanitoa}² quince tanto. {cax­tolpa ixquich}² diecisiete tanto. {caxtolpa oceppa ixquich}² casi tanto. s. como eso, o poco más o menos que eso. adv. {achi ixquich}² trece tanto. {matlacpa omexpa ixquich}² cosa cuadrada. {nohuiampa ixquich}² siete tanto. {chicuppa ixquich}² igual peso. {nenecoc ixquich}¹ cuadrada cosa. {nauhcampa ixquich}¹ cuadrada cosa. {necoc ixquich}¹ cuadrada cosa. {nohuiampa ixquich}¹ dos tanto. {uppa ixquich}¹ no solamente quiere. {amo zan ixquich quimonequiltia}² menos es que lo otro. {amo ixquich}¹ otro tanto. {ocno ixquich}² añadir otro tanto. {ocno ixquich nicualaquia}² cien veces tanto. {macuilpohualpa ixquich}² nueve tanto. {chicunappa ixquich}² otro tanto. {oc­ceppa ixquich}² setenas penas del hurto. {chicopa ixquich tetlaxtlahuiltiliztli}¹ cosa que se le añadió otro tanto. {ocno ixquich huallatlalilli}² ochenta tanto. {nappohualpa ixquich}² cuatro tanto. {nappa ixquich}² cinco tanto. {macuil­pa ixquich}² cabal lo que viene justo. {huel ixquich}¹ cosa justa y cabal. {huel ixquich}² jugando, poner la cantidad de dineros, que en tres o cuatro juegos le ha ganado su contrario, para que en un solo juego se desquite de todo, o que el otro le gane en el último juego otro tanto cuanto en los otros tres o cuatro le ha ganado, casi envidar o reenvidar. {oppa ixquich nictlanitoa}¹ poco más o menos. {achi ix­quich}¹ poco menos. {amo cenca ixquich}¹ abasta; adv. {mazan ixquich}¹ diez tanto. {matlacpa ixquich}² once tanto. {matlacpa oceppa ixquich}² doce tanto. {matlacpa omoppa ixquich}² diecinueve tanto. {caxtolpa onnappa ixquich}² diecisiete tanto. {caxtolpa omoppa ixquich}² dieciocho tanto. {caxtolpa omexpa ix­quich}² ocho tanto. {chicuexpa ixquich}² siete tanto. {chicuaceppa ixquich}² otro tres tanto. {oquexpa ixquich}² dos tanto. {oppa ixquich}² igualmente tanto de ambas partes. {necoccampa ixquich}² cuadrada cosa. {necoc ixquich}² veinte tanto. {cempohualpa ixquich}² cuatro tanto. {nappa ixquich
nequi, anic: no querer. pret.: aonicnec.²
◆nequi, anonte:
ídem. (anonteaquia: desfavorecer o no hacer cuenta de alguno) pret.: aonontenec.² malquerer.¹ desfavorecer a alguno.¹
◆ nequi, nech:
menester haber.¹ tener necesidad o haber menester algo. pret.: onechnec.²
◆ nequi, nic:
querer algo o gastar y emplear alguna cosa. pret.: onicnec.² querer por voluntad.¹ despender o gastar.¹ gastar en bien.¹ costa hacer.¹
◆ nequi, nite:
admitir a otro para algún negocio.² admitir a alguno a alguna cosa.¹
◆ nequi +:
más querer. {occenca ye­nic, nequi
◆ nequi +, mo:
excusada cosa, no necesaria. {amo monequi}¹ forzado es. {huel monequi}¹ aprovecharse de algo. {notech, monequi}¹ forzado es. {cenca monequi}¹ mesa portátile. {nohuian huel monequi mesa}¹ cosa bien empleada y gastada provechosamente. pret.: iuetzian omonec. {iuetziam monequi}² oportuna cosa con sazón. {huel ipan monequi}¹ oportuna cosa con sazón. {yuetzian monequi}¹ oportuna cosa con sazón. {imonequian monequi}¹ convenir o ser necesario. {tetech monequi}¹ abundancia tal. {ayoctle monequi}¹ ídem. (ayoctle mo­nectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.) {ayoctle monequi}² ser alguna cosa muy necesaria, o es muy necesario. s. que se haga así. pret.: huel omonec. {huel monequi}² ilícita cosa. {amo monequi}¹ inconveniente, cosa que no conviene. {amo monequi achi­hualiztli}¹ convenirme. {notech mone­qui}¹ menester haber. {notech monequi
nextia +: descubrir lo que se obra o hace. {nicualpani nextia
◆ nextia +, nic:
manifestar. {huel nicnextia}¹ ídem. pret.: achi onicnexti. {achi nicnextia
pozactic: cosa hinchada así.² hinchado.¹
◆pozactic +:
hinchado un poco. {achi pozactic
pozahua, ni: tener hinchazón en el cuerpo. pret.: onipozahuac.² hincharse la carne o el cuerpo. pret.: onipozahuac.² hincharse.¹
◆ pozahua, nite:
hinchar de esta manera a otro. pret.: onitepo­zauh.² hinchar otra cosa.¹
◆ pozahua, nitla:
hinchar otra cosa.¹
◆ pozahua +:
hinchado un poco. {achi pozahua
pozahuac: cosa enconada, o hinchada.² ídem. (pozactic: cosa hinchada así.)² hinchado.¹
◆ pozahuac +:
hinchado un poco. {achi pozahuac
quentel: algún tanto estar mejor.¹ algún tanto, o en alguna manera. adv.²
◆ quentel +:
mejoría de dolencia. {achi quentel}¹ algún tanto estar mejor. {yeachi quentel}¹ mejoría de dolencia. {yeachi quentel
quexquich +: algún tanto, o un poco menos o no tanto. {mazan quexquich}² poco menos. {zan achi quexquich}¹ un poco más. {oc quexquich}¹ cuánto hay desde la anunciación a pascua de navidad? {in anunciacion quexquich icquitztica initlacatilitzin totec}¹ lo que. s. hubiere o se hallare. &c. {in quexquich}² poco menos. {amocenca quexquich}¹ tanto cuanto. {in quexquich noixquich}² otro poco más. {ocachi quexquich}² en tanto en cuanto. {ixquich in quexquich}¹ poco más. {ocachi quexquich}¹ en tanto en cuanto. {inix-quich in quexquich
temamauhti: terrible.¹ fea cosa.¹ temerosa cosa.¹ espantable cosa que pone gran temor.¹ cosa espantosa y temerosa, o cosa fea.²
◆ temamauhti +:
fiera cosa un poco. {achi temamauhti}¹ cosa o cosas espantosas no así como quiera. {nellimach temamauhti}¹ cosa temerosa y espantosa sobremanera. {nellimach temamauhti
tepiton: pequeño o pequeñuelo.¹
◆ tepi-ton +:
haca. {cauallo tepiton}¹ menor, nombre comparativo. {ipan tepiton}¹ dar poquita cosa. {zanhuel tepiton in nictemaca}¹ hurón para cazar conejos. {itzcuin tepiton tochquixtiani}¹ menor, nombre comparativo. {achi tepiton}¹ llaga pequeña. {chipelihuiliz tepiton}¹ menor, nombre comparativo. {ipan tepiton
tlahuele: airado.¹ sañudo.¹ furioso de enojo.¹ cruel persona.¹ áspera y brava persona.¹ bravo hombre.¹ riguroso.¹ sañudo, iracundo y bravo.² brava cosa que muerde.¹ fiera cosa.¹ colérico airado.¹ impaciente no sufrido.¹
◆ tlahuele +:
mansa cosa. {amo tlahuele}¹ fiera cosa un poco. {achi tlahuele
tlatlac: quemada cosa así.¹ abrasado así.¹ cosa quemada.²
◆ tlatlac +:
medio quemado. {achi tlatlac}¹ el que tiene este dolor. {elpan tlatlac
tlaztaztoc +: obscuro lugar no muy claro. {achi tlaztaztoc
tlehuacqui +: medio asado. {achi tle-huacqui
tliltic: negro de guinea.¹ negra cosa.¹ cosa negra de etiopía.²
◆ tliltic +:
barbinegro. {tentzon tliltic}¹ acero. {tlacuahuac tliltic tepoztli}¹ negro un poco. {achi tliltic yayactic}¹ acero. {tlacuahuac tliltic tepoztli
tonatiuh: sol planeta.¹ el sol.²
◆ tonatiuh +:
ponerse el sol. {onaqui tonatiuh}² salir el sol. pret.: ohualquiz intonatiuh. {hualquiza in tonatiuh}² mediodía. {tlaco tonatiuh}² ya va, o está alto el sol. {yehuecaca in tonatiuh}² levante, parte oriental. {ompa hualquiza tonatiuh}¹ las ocho horas del día poco más o menos. {ye achi huecaca in tonatiuh}² eclipse del sol. {icualoca in tonatiuh}¹ siesta en el medio del día. {nepantla tonatiuh neellelquixti-liztli}¹ poniente. {icalaquian tonatiuh}¹ ponerse el sol. {onaqui tonatiuh}¹ sestear tener la siesta en algún lugar. {nepantla tonatiuh ninellelquixtia}¹ mediodía. {nepantla tonatiuh}¹ día pequeño. {aoc-mo huey tonatiuh}¹ levante. s. la parte oriental, donde sale el sol. {ompa hual-quica tonatiuh}² el poniente. {icalaquian tonatiuh}² ponerse el sol. pret.: ocalac in tonatiuh. {calaquin tonatiuh}² ídem. (nepantla tonalli: mediodía.) {nepantla tonatiuh}² eclipsado sol. {ocualoc in tonatiuh}¹ día y medio. {cemilhuitl ipan nepantla tonatiuh}¹ ponerse el sol. {cala-qui tonatiuh}¹ siesta en el medio del día. {nepantla tonatiuh necehuiliztli
xoxouhqui +: reciente cosa fresca. {paltic xoxouhqui}¹ libre nacido en libertad. {yollo xoxouhqui}¹ medio crudo. {achi xoxouhqui
yayactic +: negro un poco. {achi tliltic yayactic
ye achi huecaca in tonatiuh: las ocho horas del día poco más o menos.²
yeyuhqui +: poco más o menos. {achi yeyuhqui
yolli: empollarse el huevo.¹
◆ yolli +:
revivir. {occeppa ni, yolli}¹ medio vivo. {zaquen yolli}¹ medio vivo. {achi yolli
yuhqui: así o de esta manera.¹ semejante.¹ tal cosa.¹
◆ yuhqui +:
no hay cosa que se le iguale. {niman aoctle yuhqui}² finalmente. {inye yuhqui}¹ al revés. {zan amo yuhqui}¹ no tener par ni igual. {atle yuhqui}¹ ídem. (aoctle ihuan inic tlazotli: no tiene par en preciosidad, o es más precioso que todo lo demás.) {aoctle yuhqui inic tlazotli}² no tanto; comparativo. {amomach yuhqui}¹ casi así, o casi le parece, o es semejante a él. adv. {achi yuhqui}² de antes era así eso. adv. {yeppa yuhqui}² no haber cosa semejante. {atle yuhqui}² dar grandes voces. {aoctle yuhqui inic ni, tzatzi}¹ sea como fuere. {mazazo yuhqui
zan achi: poca cosa, o un poquito. adv.²
zan achi quexquich: poco menos.¹ Véase: zanachiquexquich.
zan: empero.¹ mas, conjunción.¹ mas, o em­pero, conjunción adversativa.² solamente. adv.²
◆ zan +:
muchas y diferentes cosas, o de diversas maneras. {amo zan tlacecen}² en muy breve tiempo. {cenca zan achi-tonca}² innumerables veces. {amo zan tlapohualpa}² no pocas veces. {amo zan quezquipa}² infinito en número. {amo zan tlapohualli}¹ tratáronle inhumana­mente y cruelmente. {amo zan quenin quimopolhuique}² no solamente quiere. {amo zan ixquich quimonequiltia}² nadie se atreverá a hacer. s. algo de su auto­ridad. {ayac zan moyocuyaz}² dejar de hacer algo por negligencia, o dejar de cas­tigar algún delito. pret.: zan onicnencauh. {nencahua, zan nic}² castigar justamente y con razón. {amo zan nictlaca nequiltia}¹ no cualquier agua de por ay. {amo zan huel molhuiatl}² vecino pueblo que está cerca de otro. {in altepetl zan itlanca in occe altepetl}¹ cosa no así como quiera. i. cosa de mucha estima. &c. {amo zan que-nami}² no poca gente, o no poco ganado. {amo zan quezquintin}² cosa sin medida y sin peso. {amo zan tamachiuhqui}² cosas innumerables. {amo zan tlapo-hualli}² no es así como quiera. {amoma zan quenami}² a menudo. {cuecuelachic, zan}² no solamente. {amo zan yeyyo}¹ no es así como quiera. {amo zan quenami}¹ no seáis hipócritas mostrando una cosa de fuera con fingimiento y haciendo lo contrario de ella. {macamo zan xitlaix-panican
ac: a quién.¹
◆ ac +:
encomendar su necesidad al mayor, per metaphoram; dicen. {nictlatlacaahuiloa immoyollotzin ac nimitznomachitia, atihui
ac nimitznomachitia, nictlatlacahuiloa inmoyollotzin: en mucha estimación tengo a vuestra merced. y no merece. v. m. que yo le sea pesado, y le dé desasosiego.²
acachiquihuitl: canasto hecho de cañas.² canasto grande de cañas.¹
acallachiani: piloto.²
acallachiani inteachcauh: piloto principal.² piloto principal.¹
acallachixca teachcauh: ídem. (acalla­chiani inteachcauh: piloto principal.)²
acallachixca tiachcauh: piloto principal.¹
acalnemachili: el que gobierna la nao con el timón, o leme.²
acalnemachiliani: el que gobierna la nao con el gobernalle.² gobernador de la proa.¹
acan +: medida sin tasa o término. {niman acan tamachiuhqui}¹ en ninguna parte, de ninguna parte o por ninguna parte. {zanniman acan}² en ningún lugar. {niman acan}¹ en ningún lugar. {zanni­man acan
acan ontlamachiyoa: ídem. (acan ompohui: ídem. (acan oyehuati: cosa insuficiente y falta, o persona de quien no se hace caso.))²
acan ontlamamachiyohua: insuficiente.¹
achica nitlacua: comer a menudo.¹
achica onantica: estar algo lejos el lugar, o haber buen trecho hasta él.²
achicahuac: floja cosa en el cuerpo.¹
achicahualiztli: flojedad en el cuerpo.¹ flaqueza, de cosa magra.¹
achichiacpan: ídem. (achichiactli: manantial de aguas, o fuentes.)²
achichiactli: manantial de aguas, o fuentes.² manadero o manantial.¹
achichiahuitl: ídem, o fontanales.²
achichiapan: manadero o manantial.¹
achichican tlanahuatia: mandón que mucho manda.¹
achichiyahuitl: hontanales.¹
achicolli: garabato de palo, para sacar agua de pozo.¹
achicualli: razonable cosa algún tanto buena.¹ mejor un poco.¹
achihua, n: hacer cacao. pret.: onachiuh.² echar cacao de una xical en otra para hacer espuma.¹
achihua, nitla:
hacer algo. pret.: onitlaachiuh.²
achihuacqui: seco un poco.¹
achihualhuetzi: lo mismo es que achinic­chitonia
achihualiztli: cosa ilícita que no se debe hacer.² ilícito así.¹ pecado contra natura.¹
achihualiztli +: inconveniente, cosa que no conviene. {amo monequi achihua­liztli
achihualoni: ídem. (achihualiztli: cosa ilícita que no se debe hacer.)² ilícita cosa.¹
achilquilitl: hierba que se cría en agua comestible.²
achincampa: ídem. (achincayepa: donde quiera, o adonde quiera que, por donde quiera.)² por donde quiera.¹
achincanin: por donde quiera.¹
achincayepa: por donde quiera.¹ donde quiera, o adonde quiera que, por donde quiera. adv.²
achineneuhqui: semejar o casi parecer una cosa a otra.¹ casi igual cosa a otra, o que se parece la una a la otra. adv.²
achinicchitonia: = achihualhuetzi²
achipanquetza, nin: engrandecerse, elevarse vanamente con soberbia.¹
achipil: un poquillo. adv.²
achiquentel +: ídem. (yeachi ninimati: estar algo mejor de la enfermedad.) {ye achiquentel
achiquezquican: en muchas partes.¹
achiquin: no sé cuando. s. acaeció eso. adv.²
achitetlan nica: estar cerca.¹
achito: alguna poca cosa.¹
achito +:
alguna poca cosa. {zan achito
achiton cahuitl: ídem. (achitonca: un poco de tiempo.)² Véase: achitoncahuitl.
achiton tlayohua: obscuro lugar no muy claro.¹
achitonca: un poco de tiempo. adv.² algún tanto de tiempo.¹
achitonca +:
en muy breve tiempo. {cenca zan achitonca}² un poco de tiempo. adv. {zan achitonca}² poco tiempo. adv. {zan achitonca}¹ momento de tiempo. {zan achitonca
achitoncahuitl: algún tanto de tiempo.¹
achitzin: un poquito, o poca cosa. adv.²
achitzinca: un poco de intervalo, o espacio de tiempo. adv.² algún tanto de tiempo.¹
achitzinca +: momento de tiempo. {zan achitzinca

Diccionario español - nahuatl estándar

Se encontraron 56 resultados para «achi».

algo: achi, itla, seki
frecuentemente: achi miekpa
más: achi, okachi
mejor: achi kuali
ocacionalmente: achi miekpa
un poco más: ok achi
a: a, inik se machiotlajtoli iuik kaxtilmachiotlajtololistli.
a menudo: achika
abanico: aaketsali, ejekachiualoni
abatible: tlachitlasaki
abecedario: machiotlajtololistli, tlajtolmelaukan
abundante: axkauak, tlalkiuak, ixachi
acechar: tlachialia
achiote: achiotl (bixa orellana)
achiotes: achiomej
acomedido: tlachiuak, mokuini
adelante: okachinepan, oknepan
aderezado: tlachichiuali, tlaixamili
aderezar: tlachichiua
aderezo: tlachichiualistli
adivinar: tlachixki
adivino: tlachixki, nauali
administrar: tetlamachia, pixkua
adobar: tlachichia
adobo: tlachichitl
agua purificada: achipauatl
aguardar: tlapielia, tlachialia
al momento: achitonka
alabar: tetlamachia, teneua
alfabetizar: machiotlajtoa
alfabeto: machiotlajtololistli, tlajtolmelaukan
alfabeto ortográfico: tlakuilolmachiotlajtoli
algún asunto: achitlamentli
alguna cosa: achitlamentli
almagre vegetal: achiotl (bixa orellana)
almibar: nekutlachiuali
almohada: kuachikpali, tsonikpali
América: Ixachitlan, Amerika
americano nativo (indígena): ixachitekatl, ixachitlatl, ixachitlakatl
amerindio: ixachitekatl, ixachitlatl, ixachitlakatl
ancla: akachikoli
angustiado: netlamachiliani
angustia: netlamachilistli, netekipachololistli
angustiar: netekipacholoa, netlamachia
anotación: tlapoalmachiotl
antropomorfo: tlakamachiyo
aplastarse: patlachiua
arce: auachichitl (acer rubum)
arrugado: pachisijini, pilinki
astrólogo: sitlalmatini, tlachixki
atacar: petlachiuki
ataque: petlachiuilistli
átomo: achitotontsin
atrevido: akanixmauki, ateixkotlachiani, kekexkik
atrevimiento: ateixkotlachialistli
aún no: ayamo, okachi

×

Diccionarios en náhuatl áulex

Este programa usa los siguientes diccionarios:

  • Diccionario nahuatl-español de Manuel Rodríguez Villegas

    (10888 entradas, actualizado el 2023-05-27) [descarga]

  • Diccionario español-nahuatl de Manuel Rodríguez Villegas
  • Diccionario náhuatl de la huasteca veracruzana - español de Marcelino Hernández Beatriz
  • Diccionario náhuatl-español de Francisco Xavier Clavijero, editado por Sybille de Pury
    Advertencia

    ADVERTENCIA

    Diccionario náhuatl - español / Diccionario español - náhuatl

    [nota: las opiniones y tesis de este artículo son propias
    del autor y pueden no corresponder con las de Aulex]

    Este diccionario de la lengua mexicana está pensado para autodidactas e investigadores que deseen conocer el vocabulario nuevo del idioma náhuatl. Aquí se mencionan palabras que pueden ser extrañas a muchas comunidades indígenas, por eso se da una explicación en náhuatl para que los hablantes nativos también puedan entender las palabras del mundo occidental. Por eso es importante tomar en cuenta la ortografía del idioma mexicano, ya que los cambios que ha tenido la ortografía en caracteres latinos hasta este momento ha sido variada, creando confusión. Mi diccionario usa la ortografía establecida en 1993 por la Academia Mexicana de la Lengua, que corresponde al alfabeto clásico.

    Este diccionario coniene voces del náhuatl coloquial y culto, por ello se pretende que el usuario conozca los sinónimos de este idioma. Por esta razón se ha llevado la tarea de estandarizar el uso de la lengua española, para que los hispanohablantes podamos comprender muchos nahuatlismos que no se usan en España ni en América del Sur, pero que sí se usan en México, Estados Unidos y Centroamérica.

    Aquí se han recopilado muchas palabras religiosas que son parte del vocabulario de la sociedad mexicana, por ello me dirijo respetuosamente a las personas que tienen creencias distintas a la mayoría de los mexicanos, pues se manejan entradas teológicas de la religión mexica y de la religión católica. Otro punto importante es el uso de palabras anatómicas y arquitectónicas, las cuales están indicadas en la parte final de la traducción. También es importante saber que se manejan algunos nombres científicos (tanto en plantas como en animales) para poder identificar la especie, así como de los elementos químicos más comunes, entre paréntesis.

    En la parte náhuatl-español se marca si sustantivo es masculino o femenino con mf. Los países, las nacionalidades, los pueblos y las ciudades vienen con una breve explicación, los adjetivos y adverbios no están indicados para evitar confusión. Los verbos sí están marcados según la filología náhuatl (verbos intransitivos, transitivos de tipo te-, tla-, o nic-), para que se tome en cuenta las notas gramaticales que encontrará al final del diccionario y la conjugación.

    Manuel Rodríguez Villegas

    EL NÁHUATL UNIVERSAL

    NÁHUATL MODERNO: Se habla en la República Mexicana con el uso de términos vanguardistas y modernos, se apunta como la lengua que sobrevivirá al siglo XXI. La lengua contemporánea no solo la hablan los indígenas, sino también algunos mestizos, hispanos y extranjeros que poseen una lengua distinta al castellano.
    Esta lengua intenta rescatar a los nahua-hablantes en las zonas donde ya no se habla náhuatl, sus características principales son el uso de muchas palabras hispanas y su escritura es latina.

    NÁHUATL CLÁSICO: Se habla en el centro de México, fue la lengua franca del imperio Azteca, actualmente se habla en la ciudad de México (Distrito Federal) y en los estados de México, Morelos, Tlaxcala, Sur de Hidalgo y Puebla occidental.

    NÁHUATL MEXICANERO: Se habla en el estado de Durango, en las poblaciones de San Pedro de las Jícoras, San Juan de Buenaventura entre otras. También se habla en los estados de Zacatecas, Norte de Jalisco, Nayarit y  algunas pequeñas comunidades  de Aguascalientes y Guanajuato.

    NÁHUATL COHUIXCA O GUERRERENSE: Se habla en el estado de Guerrero, en la región del Río Balsas, Cihuatlan (Ixtapa-Zihuatanejo), Acapulco, Chilpancingo y en las zonas serranas de esta entidad, así  como la parte occidental de Oaxaca.

    NÁHUATL DE LA SIERRA DE PUEBLA: Se habla en la parte más serrana del estado de Puebla, en las poblaciones como Zacatlán, Chignahuapan, Tezuitlán, Zacapoaxtla y Huauchinango, con una tipología no tonal y sus palabras son largas con muchos afijos.

    NÁHUATL HUASTECO:  Se habla en los estados de Hidalgo (en la región de Huejutla y Tenango de Doria), noroeste de Veracruz, sureste de San Luis Potosí (Tamazunchale),  y norte de Querétaro (Jalpan).

    NÁHUATL DE OCCIDENTE: Se habla en el centro-sur del estado de Jalisco, en algunas poblaciones cercanas del nevado de Colima, como Mazamitla, también en comunidades indígenas de Apatzingán, Pómaro, Maruata, Aguilillas, Tecomán y Comala en la costa serrana de Michoacán y Colima.

    NÁHUATL DEL ISTMO: Se habla en los estados de Puebla (Tehuacan y Sureste del estado), Veracruz (Tlapacoyan, Xalapa, Coatepec, Zongolica, Mecayapan, Hueyapan y Orizaba) y norte del estado de Oaxaca.

    NÁHUATL XOCONOCHCO: Se habla en los estados de Veracruz (Cosoleacaque, Oteapan y Jáltipan) y  Noroeste de Chiapas.

    NÁHUATL ONOHUALCA O TABASQUEÑO: Se hablaba en los en los estados de Tabasco, norte de Chiapas y suroeste de Campeche, en los pueblos de Cupilco, Tecominoacan, se conocía como el náhuatl de Acalan el cual era el que hablaba Malitzin (La malinche). Se ha extinguido actualmente.

    NAHUATL PIPIL O CENTROAMERICANO: La palabra Pipil en lengua náhuatl significa "niño". Esto deriva del hecho que Los Pipiles usaban mucho la letra "t" en su náhuatl, lo cual sonaba demasiado blanda y dócil para las tribus migrantes toltecas-mayas que llegaron a la región. Las civilizaciones del centro de México en su náhuatl usaban tl, dándole más sonora y fuerte expresión a las frases en náhuatl. Esta lengua se habla en América central en poblaciones de El salvador, Guatemala, Honduras y Nicaragua.

    DIALECTOS MEXICANOS

    NÁHUATL PAIUTE-APACHE: Se habla en el Sureste de los Estados Unidos en los estados de Utah, Colorado, Arizona, Nuevo México, Texas, Oklahoma, Coahuila, Nuevo León, Tamaulipas y Chihuahua. Está por extinguirse dentro de muy poco; ya que casi nadie habla náhuatl en la Gran Chichimeca e inclusive esta considerada como lengua muerta en estos estados.

    NÁHUATL HUAXCALECA: Se habla en el estado de Puebla  y usa aproximada un 85% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TETELCINGO: Se habla en el estado de Morelos y usa aproximada un 79% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE OMETEPEC: Se habla en los estados de Guerrero y Oaxaca y usa aproximada un 89% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE SANTA MARÍA LA ALTA: Se habla en el estado de Puebla  y usa aproximada un 53% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TEMASCALTEPEC: Se habla en el Estado de México, en los pueblos de San Mateo Almoloya, Santa Ana, La Comunidad y Potrero de San José, al suroeste de Toluca y usa aproximada un 77% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TLALITZLIPA: Se habla en el Noroeste del estado de Puebla, muy cerca de Zacatlan y usa aproximadamente un 41% de las palabras aztecas.  Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TLAMACAZAPA: Se habla en el Noroeste del estado de Guerrero  y usa aproximada un 79% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    BIBLIOGRAFIA CONSULTADA

    ALATORRE, Antonio,
    El idioma de los mexicanos, México D.F., UNAM, 1955.

    CABRERA, Luis,
    Diccionario de aztequismos, 2ª ed., México D.F., Edit. Oasis, 1978.

    CLAVIJERO, Francisco Xavier,
    La cultura de los mexicanos, México D.F., Planeta, 2002.

    Diccionario de la Real Academia Española de la Lengua,
    21ª ed., Madrid, Espasa, 1992.

    Diccionario español-náhuatl y náhuatl-español,
    Colegio de lenguas y Literatura indígena del Instituto Mexiquense de Cultura, edit. de la Administración Pública del Estado de México, Toluca, 2001.

    FERNÁNDEZ, ADELA,
    Diccionario ritual de voces nahuas, México D.F., Panorama, 2001.

    GARCÍA ESCAMILLA, Enrique,
    Historia de México, Narrada en español y náhuatl de acuerdo al calendario azteca, México, D.F., Plaza y Valdés editores, 1991.

    Índice de mexicanismos,
    Academia Mexicana de la Lengua, México D.F., FCE,  2000.

    LUNA CÁRDENAS, Juan,
    El náhuatl de México, México D.F., SEP, 1964.

    LUNA CÁRDENAS, Juan,
    Tratado de etimologías de la lengua aztecatl, México D.F. FCE, 1937.

    MANCILLA SEPÚLVEDA, Héctor,
    Lecciones de náhuatl, 7ª ed., México D.F., Hirata, 1998.

    MATA NAVARRETE, Natalia,
    El náhuatl del estado de Durango, México D.F., UNAM, Facultad de filosofía y letras, 1977.

    MIRANDA SAN ROMÁN, Julio,
    Vocabulario náhuatl-español y español-náhuatl de la huasteca, Pachuca de Soto, Hidalgo, Publicaciones del Gobierno de estado de Hidalgo CEHINHAC (Biblioteca de cultura hidalguense), 1987.

    MOLINA, Alonso de, Fray,
    Vocabulario de la lengua castellana-mexicana y mexicana-castellana, Pról. de Miguel LEÓN-PORTILLA, 3ª  ed. México D.F., Porrúa, 2001.

    MORALES ARGÜELLO, Rodrigo,
    Curso de náhuatl [en línea], México, D.F., Centro de idiomas de la Universidad la Salle (ULSA), 2000.

    El náhuatl de la Sierra de Puebla,
    México D.F, Innovación, 1984.

    ORELLANA, Margarita,
    El náhuatl Cohuixca de los estados de Guerrero y Oaxaca, México, edit. Artes de México, 2002.

    PHILLIP, Brown
    The aztec language in North America, Oklahoma, EEUU, University of Oklahoma, 1992.

    SAHAGÚN, Bernardino de, Fray,
    Historia general de las cosas de la Nueva España, México D.F, Porrúa, 1969.

    SIMEÓN, Rémi,
    Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana, 1ª  ed. en español, México, D.F., Siglo XXI, 1977.

    YÁÑEZ SOLANA,
    Los aztecas, Madrid, España, Edimat libros, 1998.