Diccionario español - nahuatl estándar
Se encontraron 23 resultados para «Vida».
vida: nemilistli, yolistli
ejemplo de vida: neixkuitili
esperanza (de vida): ijiyoteotl
modo de vida: nemilistli
toda la vida: semikan
actividad: isiukayotl, tekipanolistli
árbol de navidad: tlauilkuauitl
competitividad: ixkomakayotl
concavidad: kalkayotl
convidado: tlakuanotstli
convidar: yekolti
creatividad: nextilistli
efectividad: kasanelistli
feliz navidad: kuali tlakatilisiluitl
festividad: iluiyotl
natividad: tlakatilisiluitl
navidad: tlakatilisiluitl
olvidadizo: tlakauani
olvidado: tlakauali
olvidar: tlakaua
olvidar rencor: nikpololtia
rencor olvidado: polotilistli
suavidad: auiayotl, uelikayotl
Diccionario nahuatl estándar - español
Se encontraron 28 resultados para «Vida».
ijiyoteotl: esperanza de vida f, aliento divino m, señal de dios f
Ketsalkoatl: Quetzalcoatl (Serpiente emplumada o Serpiente-Quetzal), dios de las artes, de la paz y de la vida moral, que vivió en Tollan Xicotitlan (hoy,Tula de Allende) el cual fue el descubridor del maíz como símbolo de la unión del cielo con la tierra, de la materia y el espirítu. fue embriagado y a causa de ese acto pecaminoso, huye hacia el oriente y se va en una barca de serpientes por el mar hasta cumplir con su promesa de regresar para salvar a su pueblo de la perdición en el año uno caña (ce acatl), fecha ca coincide con la llegada de los españoles en 1521 a las costas del golfo de México.
motepolsotl: sangramiento del pene m, autosacrificio que hacen los varones en honor a su fecundidad, como símbolo de su virilidad para dar vida a las nuevas generaciones después de haber engendrado muchos hijos.
neixkuitili 2: ejemplo de vida m
nemilistli: vida f
tlimakilistli: fuego nuevo m, renovación de la vida en el calendario azteca.
yolistli: vida f
aostotl: cueva de agua f, concavidad de una fuente f
auiayotl 2: suavidad f, fragancia f
ilkaua: olvidar, olvidarse
iluikatl 2: festividad f, feria f
iluiyotl: festividad f, fiesta f
isiukayotl: diligencia f, actividad f
ixkomakayotl: competitividad f
kalkayotl: distancia f, diámetro m, concavidad f
kasanelistli: efectividad f
kaua 2: dejar, olvidar, abandonar (nitla-)
kuali tlakatilisiluitl: feliz navidad
nextilistli: creatividad f
pololtia: olvidar rencor (nic-)
polotilistli: rencor olvidado m
siuailuitl: fiesta de las mujeres, fiestividad donde se sacrifican niños lactante en honor a la fertilidad de las mujeres.
tekipanolistli: oficio m, actividad f
tlakatilisiluitl: navidad f, natividad f, fiesta religiosa que se celebra el 25 de diciembre.
tlakauali: olvidado, olvidadizo, abandonado, dejado
tlakuanotstli: invitado m, comvidado
uelikayotl: suavidad f
yekolti: convidar
Diccionario nahuatl de la huasteca veracruzana - español
Se encontraron 10 resultados para «Vida».
atl n.: Agua. Este líquido es venerado por los habitantes porque les da la vida.
nemilistli n.: Vida, andanza.
pakinemilistli vb.: Vida alegre, vida con emoción.
yolistli n.: Vida.
amolontli adj.: Agua hervida. Véase molontok.
atotonikatl adj.: Agua calentada o hervida.
auakaxiuitl n.: Hoja de aguacate. Las hojas hervidas sirven para la diarrea.
ijlamikilistli n.: Recuerdo. ej. Se ijlamikilistli tlen axkemaj Heli nikilkaua, un recuerdo que no puedo olvidar.
ilkaua vb. Olvidar. Ki’ilkaua, lo olvida.
tlamolontli adj.: Hervido. Se dice atlamolontli cuando el agua está hervida.
Diccionario nahuatl - español de Clavijero
Se encontraron 11 resultados para «Vida».
auilnemilistli: vida disoluta, placeres obcenos
nemilistli: vida
tlamakaskayotl: penitencia, vida austera
yolilistli: vida
yolitia: dar vida o hacer que viva
ilkaua: olvidar
tetsontli: cierta piedra liviana llena de cavidades como la esponja, de que se sirven en los edificios de México
tlakoyoktli: concavidad
tlaluia: convidar, citar, apercibir
ueliyotl: poder, eficacia, actividad
yamankayotl: frescura, suavidad
Diccionario nahuatl - español de Molina editado por UNAM
Se encontraron 150 resultados para «Vida».
ahuilnemiliztli: rufianería.¹ ejercicio de lujuria.¹ fornicación.¹ vicio.¹ lujuria.¹ vida carnal o lujuriosa.²
ameyalli: fuente de agua.² fuente manantial.¹
◆ ameyalli +: fuente, de vida. {yoliliz ameyalli}² fuente de bondad. {cualtiliz ameyalli}² fuente de vida. {yoliliz ameyalli}¹
ana +, nic: alentar o tomar huelgo el que tañe trompeta. {nihio nicana}¹ edificarse, tomando ejemplo de otro. {tetech nicana}¹ entresacar algo. {itzalan nicana}¹ tomar ejemplo de otro. pret.: tetech onican. {tetech nicana}² alentar descansando. {nihio nicana}¹ entresacar algo. pret.: itla onican. {itlan nicana}² entresacar algo. {itlan nicana}¹ seguir o imitar vida de otro. {tetech nicana}¹
◆ ana, nin: crecer en el cuerpo. pret.: oninan.² crecer el hombre.¹ abstenerse de algo, o irse a la mano.¹
◆ ana, nite: tomar, asir, o prender, o adiestrar ciego. pret.: onitean.² adiestrar ciego.¹ prender.¹ asir o prender a otro.¹
◆ ana, nitla: trabar, o asir algo, o apartar y quitar alguna cosa. pret.: onitlaan.² quitar, apartar algo.¹ arrancar o sacar lo que está hincado.¹ coger algo arrancándolo.¹ trabar.¹ desarrugar lo arrugado.¹
◆ ana, nonte: acompañar a otro desde su casa.¹
◆ ana, tita: trabarse o asirse unos a otros de las manos para danzar. pret.: otitaanque.²
◆ ana +: cosa correosa como ulli. {ma ana}²
◆ ana +, n: desenvainar espada. pret.: onespada an. {espada ana, n}²
◆ ana +, ni: desenvainar la espada. {ni, espada ana}¹ desensillar bestia. {ni, cauallo silla ana}¹
◆ ana +, nino: contenerse o abstenerse, yéndose a la mano. {nino, tlacahualtia, nin, ana}¹
axcahuia, anic: adquirir con trabajo lo necesario a la vida.¹
canxicana +: de donde tengo de haber lo necesario a la vida. {canxiccui, canxicana}²
canxiccui, canxicana: de donde tengo de haber lo necesario a la vida.²
cemicac: continuamente o siempre.¹ siempre. adv.¹ perdurablemente.¹ para siempre jamás. adv.²
◆ cemicac +: durar para siempre. {mochipa cemicac ninemi}¹ fuente de vida. {yameyallo in cemicac yoliliztli}¹ duración así. {mochipa cemicac nemiliztli}¹ perpetua o continuamente. {mochipa cemicac}¹
cemicac nemiliztli: duración así.¹ vida perdurable y eterna.²
cemixnahuatia, nino: proponer determinadamente alguna cosa. pret.: oninocemixnahuati.² escarmentar.¹ determinar de enmendar la vida.¹
◆ cemixnahuatia, nite: despedir del todo, o para siempre a alguno, o echarle de casa. pret.: onitecemixnahuati.² despedir de todo en todo.¹
cemmanca nemiliztli: vida eterna.²
cennahuatia, nino: lo mismo es que cemixnahuatia.² determinar de enmendar la vida.¹
◆ cennahuatia, nite: despedir de todo en todo.¹
cennemiliztli: vida de los que viven y moran juntos, o vida eterna.² duración así.¹
centlalia in noyollo, nic: enmendar la vida.¹ determinarse en algún negocio.¹
chichinaca +: adquirir con trabajo lo necesario a la vida. {quihiohuia, ictonehua ic chichinaca in noyollo innonacayo}¹
chipahuacanemiliztli: castidad o continencia.¹ continencia, calidad, o vida limpia.²
ciyahui, ni: cansarse. pret.: oniciyahuh.² cansarse.¹ carecer de lo necesario.¹ despearse.¹
◆ ciyahui, nic: adquirir con trabajo lo necesario a la vida. pret.: onicciyahuh.² adquirir con trabajo lo necesario a la vida.¹
cococatl: hacienda o sustentación de la vida.² hacienda.¹ Véase también: tecococauh, icococauh, amocococauh.
cuallachihualiz yoliliztli: obras buenas de vida.²
cualnemilice: hombre de buena y santa vida.² virtuoso.¹ hombre santo.¹
cualnemiliceque: hombres de buena vida.²
cualnemiliztica: con buena vida.²
cui, nic: tomar algo, o tener parte el hombre con la mujer. pret.: oniccuic.² echarse con mujer.¹ tomar.¹ recibir por el sentido.¹ recibir.¹
◆ cui +: trasdoblar el precio. {icxpaixquich nic, cui}¹
◆ cui +, mo: cuánto hay desde la ceniza a la pascua de resurrección? {in miercoles inipam mocui nextli quexquichca quitztica ini}¹ atrevido en hablar o importuno y moledor. {teixtlan mocui}¹
◆ cui +, nic: mejorar en dolencia. {yenihiyo niccui}¹ ídem. o imitar a otros. pret.: tetech oniccuic. vel. otetech niccuic. {tetech niccui}² seguir o imitar vida de otro. {tetech niccui}¹ tomar alguna cosa a otro de burla y quedarse después con ello de veras, no osando tornarlo a su dueño de vergüenza por se lo haber tomado o hurtado secretamente. {no camanaltica oniccuic zanya niccui}¹ alentar descansando. {nihio niccui}¹ encentar algo. {yancuican niccui}¹ triunfar. {tiacauhyotica niccui in mahuizzotl}¹ encentar algo. pret.: yancuican oniccuic. {yancuican niccui}²
◆ cui in cihuatl, nic: hacerlo el hombre a la mujer.¹
ic +: fin o conclusión de lo que digo o hago. {za ic ninocahua}² mecha de artillero, o de arcabucero. {icpatlamalintli ic motlequechia tlequiquiztli}² hablar en lengua extraña. {cecni tlatolli ic nitlatoa}¹ marzo mes tercero. {vel. ic yeimetztli in cexihuitl}¹ fisga para tomar pescado. {topilli yacatepozo ic michmalo}¹ calendario. {sanctome ic intonal moquetza}¹ navegar con velas tendidas. {cuachpanyoacalli ic nipano}¹ cosa formada en dos maneras. {occan icac ic tlachiuhtli}² advertir a otro para que ande sobre aviso en lo que le conviene. pret.: ic onixonexcac. {icnixonexca ic nitlamatzoa}² el que vive mal y viciosamente. {teuhtli tlazolli ic milacatzotinemi}² dichoso, o venturoso. {cualli ic onquizani}² y luego por esto. s. se enojó, &c. {niman ic}² quizá. s. hiciste algo para tomarlos por amigos? {azozan ic tiquimmocniuhti?}² grande sobremanera. {tlacempanahuia ic huey}² no tendremos ya alguna excusación. {aoctle ic titotzinquixtizque}² eje de carreta. {cuauhtemalacatl ic zotoc}² estar derramado el buen olor por todas partes. {centlamamani ic ahuiac}² darse de golpes en la pared. pret.: caltechtliic oninomotlac. {caltechtli ic ninomotla}² acompañar con buenas obras la fe. {cuallachihualiztli ic malintiuh ic ilacatziuhtiuh in notlane}¹ blanca cosa, en gran manera. {yuhqui ichca tlapochintli ic iztac}¹ mas conténtate con esto. {mazan ic pachihui immoyollo}² caer algo de punta, o con alguna punta. {iyacac ic}² no tener con qué excusarme. pret.: aocmotle ic oninotzinquixti. {aocmotle ic ninotzinquixtia}² dar con algo por esas paredes. pret.: caltechtli ic onicmotlac. {caltechtli ic nicmotla}² blanca cosa, en gran manera. {yuhquin cepayahuitl ic iztac}¹ eje de carreta. {cuauhtemalacatl ic tlazotl}² no morirá con eso, o por eso. {amoma ic miquiz}² estar echado de codo. pret.: nomolic ic ononoca. vel. nomolic ic ononoya. {nomolic ic nonoc}² tener algún impedimento, o ofrecérseme algún estorbo. pret.: ocachi ic ononnellelti. {ocachi ic nonnelleltia}² un poco mayor. {ocachiton ic huey}² ser alguno útil y provechoso para alguna cosa. pret.: itla ic onontequixti. {itla ic nontequixtia}² blanca cosa, en gran manera. {yuhqui tizatl ic iztac}¹ vivir en pecados. {teuhtli tlazolli ic nin, ilacatzotinemi}¹ acompañar con buenas obras la fe. {cuallachihualiztli ic malintiuh ic ilacatziuhtiuh in notlane}¹ olorosa cosa que da mucho olor. {centlali moteca ic ahuiyac}¹ estar de codo. {nomolic ic nonoc}¹ arrojar algo a la pared. {caltechtli ic nitlamotla}¹ adquirir con trabajo lo necesario a la vida. {quihiohuia, ictonehua ic chichinaca in noyollo innonacayo}¹ mucho más por esto, o con esto se pone en peligro. {occenca ic mohuitilia}² aprovechar a otro. {itla ic, nontequixtia}¹ hacer lo que es en mí, o cumplir con mi consciencia, o dar lo que se me pide por haber fiado a otro, cuando le colgaron el día de su santo. pret.: ic oninoquixti. {quixtia ic, nino}²
ictonehua +: adquirir con trabajo lo necesario a la vida. {quihiohuia, ictonehua ic chichinaca in noyollo innonacayo}¹
icxitoca, nino, vel. niqu: examinar la consciencia o la vida. pret.: oninocxitocac.²
◆ icxitoca, niqu: rastrear por el olor como podenco.¹
icxitoca, niqu in notlatlacol: ayuntar y recoger los pecados, trayéndolos a la memoria para los confesar.¹
◆ icxitoca, niqu in nonemi-liz: examinar la consciencia, o la vida.¹
◆icxitoca, nite: seguir las pisadas de otro. pret.: oniteicxitocac.² seguir el rastro de las pisadas.¹
◆ icxitoca, nitla: repetir.¹ corregir escritura, o repetir la lección. pret.: onitlacxitocac.² cobrar la hacienda yendo a procurarla.¹ cotejar una escritura con otra.¹ corregir escritura.¹
◆ icxitoca +: recabar o recaudar. {nocon, icxitoca}¹
ihiyohuia, nic: padecer necesidad el pobre, o adquirir con trabajo lo necesario a la vida. pret.: oniquihiohui.²
◆ ihiyohuia, nite: soportar.¹
◆ ihiyohuia, niqu: carecer de lo necesario.¹
◆ ihiyohuia, nitla: padecer.¹ penar, recibir pena.¹ pena tener.¹ sufrir.¹ padecer trabajos. pret.: onitlaihiohui.²
ihuian nemiliztli: vida pacífica y sosegada.² mesura.¹ modestia.¹
ihuian yocoxca nemiliztli: vida pacífica y sosegada.²
innonacayo +: adquirir con trabajo lo necesario a la vida. {quihiohuia, ictonehua ic chichinaca in noyollo innonacayo}¹
itech nematiliztli: costumbre de vida.¹ el acto de acostumbrarse alguno, a alguna cosa.²
iuhcatiliztli: forma de materia.²
◆ iuhca-tiliztli +: costumbre de vida. {niman iuhcatiliztli}¹
ixtlaza, nite: confundir a otro, o afrentar el hijo a sus padres con sus travesuras. pret.: oniteixtlaz.² deshonrar el hijo a sus padres con su mala vida.¹ confundir o echar en vergüenza a otro.¹
melahuacanemilice: persona santa justa y de buena vida, o sincera y sin doblez.²
melahuacanemiliceque: personas de buena vida así.²
melahualiztli: simpleza sin doblez.¹ vida llana y derecha.²
mictiliznencayotl +: vida maridable. {nena mictiliznencayotl}¹
mimatcanemiliztli: vida modesta y prudente.² modestia.¹
mocuitihuetzqui: retornado así.¹ el que torna en sí enmendando la vida.² embazado así.¹ atronado así.¹
mozcaliqui: retornado así.¹ resucitado de muerto.¹ ídem. o resucitado de muerte a vida, o corregido y enmendado.²
mozcaliqui: retornado así.¹ resucitado de muerto.¹ ídem. o resucitado de muerte a vida, o corregido y enmendado.²
nematiliztli: seso o sentido.¹ honestidad.¹ habilidad.¹ astucia prudente.¹ galanía.¹ pulideza.¹ industria así.¹ opinión.¹ cautela prudente.¹ crianza y comedimiento.¹ destreza.¹ sentido con que sentimos.¹ prudencia virtud.¹ modestia.¹ cordura, habilidad, convalecencia del enfermo, o industria y astucia.² sabiduría así.¹ estudio o diligencia.¹ brío.¹ convalecencia.¹
◆ nematiliztli +: abusión. {acualli itech nematiliztli}¹ hábito, uso y costumbre. {itla itech nematiliztli}¹ recelo así. {tehuicpa nematiliztli}¹ pensamiento así. {yuh nematiliztli}¹ el acto de hallarse bien y aficionarse a alguna persona. {tetech nematiliztli}² habituación o hábito. {itla itech nematiliztli}¹ costumbre de esta manera. {itla itech nematiliztli}² el acto de acostumbrarse alguno, a alguna cosa. {itech nematiliztli}² opinión. {yuh nematiliztli}¹ costumbre de vida. {itech nematiliztli}¹ familiaridad. {tetech nematiliztli}¹
nemi, ni: vivir, o morar. pret.: oninen.² vivir o morar.¹ vida tener.¹ vivir.¹ residir.¹
nemilia, nite: pesquisar, o inquirir vida ajena. pret.: onitenemili.² pesquisar algún maleficio.¹
◆ nemilia, nitla: conjeturar.¹ pensar, o deliberar algo. pret.: onitlanemili.² especular.¹ imaginar.¹ considerar o tratar lo que se ha de hacer o decir.¹ silogizar, o discurrir con el pensamiento.¹ tratar algún negocio.¹ premeditar y pensar lo que se ha de hacer.¹ inquirir o discurrir con el pensamiento, para ver y tantear lo que se debe hacer en algún negocio.¹ fabricar hacer por artificio.¹ procurar.¹ acordar o deliberar algo.¹ industrioso ser.¹ Véase además: tlanemilia.
nemilizameyalli: fuente de vida.² fuente de vida.¹
nemilizcuepa, nino: enmendar la vida, o convertirse a bien vivir. pret.: oninonemilizcuep.² convertirse o enmendarse.¹ enmendar la vida.¹ enmendarme.¹
◆ nemi-lizcuepa, nite: convertir a otro a bien vivir. pret.: onitenemilizcuep.² convertir a otro.¹
nemilizpohua, nite: narrar, o relatar historia, o vida de otro. pret.: onitenemilizpouh.² contar historia.¹
nemiliztemoa, nite: inquirir vida ajena. pret.: onitenemiliztemo.²
nemiliztlacualli: mantenimiento de vida.²
nemiliztlaxcalli: pan de vida.²
nemiliztli: estado o grado en que está cada uno.¹ vida.¹ Véase también: nonemiliz, inemiliz.
◆ nemiliztli +: haraganía. {zan tlapic nemiliztli}¹ morada en esta manera. {itloc inahuac nemiliztli}¹ morada con otro. {tepal nemiliztli}¹ estado bajo. {quitzacuia nemiliztli}¹ grandeza así. {yehuecauh nemiliztli}¹ duración así. {cemicac nemiliztli}¹ modestia. {yuian nemiliztli}¹ doblez tal. {necoc nemiliztli}¹ haraganía. {zannen nemiliztli}¹ vida perdurable y eterna. {cemicac nemiliztli}² el acto de revolver a otros. {tenepantla nemiliztli}² antigüedad. {yehuecauh nemiliztli}² vida pacífica. {yocoxca nemiliztli}² romería o vida de penitencia y merecimiento. {tlamaceuhca nemiliztli}² vida pacífica y sosegada. {ihuian yocoxca nemiliztli}² morada con otro. {tetlan nemiliztli}¹ morada con otro. {tetloc nemiliztli}¹ vida eterna. {cemmanca nemiliztli}² religión falsa. {iztlaca teoyotica nemiliztli}¹ el acto de meter mal entre otros revolviendos. {tetzalan nemiliztli}² doblez tal. {necoc nemiliztli}² navegación. {acaltica nemiliztli}² vida pacífica y sosegada. {ihuian nemiliztli}² morada con otro. {tenahuac nemiliztli}¹ estado mediano. {tlanepantla nemiliztli}¹ mesura. {yuian nemiliztli}¹ perseverancia así. {cualli ipan nemiliztli}¹ monjía. {teopixca nemiliztli}¹ antigüedad tal. {huecauh nemiliztli}¹ duración así. {mochipa cemicac nemiliztli}¹ ofensa. {teixco teicpac nemiliztli}¹ modestia. {yocoxca nemiliztli}¹ desasosiego tal. {ahuic nemiliztli}¹ religión. {teoyotica nemiliztli}¹ ídem. (tlanepantla yeliztli: mediano estado, o manera de vivir.) {tlanepantla nemiliztli}²
nemiliztoca, nite: seguir o imitar a otro en la vida. pret.: onitenemiliztocac.² seguir o imitar vida de otro.¹ remedar.¹
nemiliztzonquizaliztli: fin o término de la vida.²
nemitia, nic: tener o sustentar criado o caballo. &c. pret.: onicnemiti.² tener criado o caballo; &c.¹
◆ nemitia, nino: vivir o morar en algún lugar. pret.: oninonemiti.² morar.¹ vivir o morar.¹
◆ nemitia, niquin +: banas hacer o divulgaciones a los que se quieren casar. {teixpan niquinnemitia}¹
◆ nemitia, nite: mantener o sustentar a otro. pret.: onitenemiti.² vida dar.¹
◆ nemitia +: pensar o tratar algo interiormente. {itla nitic nic, nemitia}¹
nena mictiliznencayotl: vida maridable.¹ Véase: nenamictiliznencayotl.
nenamictiliznemiliztli: vida maridable o matrimonial.² maridable vida.¹
nenamictiliznencayotl: ídem. (nenamictiliznemiliztli: vida maridable o matrimonial.)² maridable vida.¹
nenca, no: mi mantenimiento, o vida.²
◆ nen-ca, to: nuestra vida o sustentación.²
nenemilizcuepaliztli: enmienda así.¹ convertimiento, o enmienda de la vida pasada.² conversión tal.¹
nenemilizcuepcayotl: enmendada vida.¹ ídem. (nenemilizcuepaliztli: convertimiento, o enmienda de la vida pasada.)²
nenemilizcueptli: enmendada vida.¹ enmendado así.²
nenonotzaliztli: enmienda así.¹ propósito.¹ cabildo, los mismos que se juntan o el acto de tratar y determinar algo.¹ acuerdo, cabildo o enmienda de vida.²
netlacemitalhuiliztli: determinación firme y propósito entero de enmendar la vida, o de hacer otra cualquier cosa.² propósito así.¹ determinación tal.¹
netlaixnextiliztli: granjería solicitud, o procuración de lo necesario a la vida.²
netlayecoltiliztli: modo, o manera de buscar y granjear lo necesario a la vida.²
nextia, nic: descubrir o manifestar algo, o buscar lo necesario a la vida. pret.: onicnexti.² descubrir o descubrir algo.¹ descubrir el secreto de otro.¹ manifestar.¹
niman iuhcatiliztli: costumbre de vida.¹
nonemiliz +: morir. {tzonquiza nonemiliz}¹ acabarse la vida. {tlami nonemiliz}¹ acabarse la vida. {tzonquiza nonemiliz}¹ fenecer, acabarse. {tzonquiza nonemiliz}¹
nonotza, mo: avenirse o concertarse algunos, o tratar algo entre sí.²
◆ nonotza, nino: enmendar la vida.¹ consultar, o tratar algo consigo mismo, o enmendarse. pret.: oninononotz.² propósito tener de hacer algo.¹ tratar algún negocio.¹
notequiuh: pertenecerme a mí de oficio.¹ cargo, o oficio mío.²
◆ notequiuh +: próspera cosa. {nixcoyan notequiuh}¹ cumplir o acabar mi oficio. {tzonquiza notequiuh}¹ cumplir o acabar mi oficio. {tlami notequiuh}¹ morir. {yeoncanca notequiuh}¹ fin y conclusión de mi vida, o de mis días. {ye oncaca notequiuh}² tomar o comenzar a ejercitar el oficio o cargo que se me encomendó, o agonizar y estar en pasamiento. pret.: onican in notequiuh. {nicana notequiuh}² vacar el oficio. {aoctle in notequiuh, onitequicauh}¹
notlatollo: mi proceso, o historia. s. que trata de mi vida.²
oncaca +: fin y conclusión de mi vida, o de mis días. {ye oncaca notequiuh}²
oquichuia, nic: adquirir con trabajo lo necesario a la vida.¹
◆ oquichuia, nitla: padecer algún trabajo con ánimo varonil. pret.: onitlaoquichui.² sufrir.¹
paccanemiliztli: vida alegre y con contentamiento.² paz.¹
pinahuacanemiliztli: vida infame y vergonzosa.² vergüenza con infamia.¹
pinahuiliznemiliztli: vida vergonzosa, o infame.²
quichuia +: adquirir con trabajo lo necesario a la vida. {nico quichuia}¹
quiciyahui: el que padece cansancio o algún trabajo. pret.: oquiciyahuh.² adquirir con trabajo lo necesario a la vida.¹
quihiohuia, ictonehua ic chichinaca in noyollo innonacayo: adquirir con trabajo lo necesario a la vida.¹
tecentlahueliltiliztli: manera de vivir, o vida mala y pésima de los pecadores.²
tehuelnemiti: saludable cosa.¹ cosa útil y provechosa a la vida humana.²
tehuelnemitiani: saludable cosa.¹ ídem. (tehuelnemiti: cosa útil y provechosa a la vida humana.)²
temolia, nitetla: buscar algo para otro, o hacer inquisición de vida ajena. pret.: oni-tetlatemoli.² Véase además: tlatemolia.
tenemilizpohualli: contada historia.¹ historia o relación de la vida de alguno.²
tenemiliztocaliztli: secta de lo que alguno sigue.¹ secta o modo de vivir que alguno sigue, o el acto de imitar y seguir la vida y costumbres de otro.²
tenemiliztoquiliztli: remedamiento así.¹ ídem. (tenemiliztocaliztli: secta o modo de vivir que alguno sigue, o el acto de imitar y seguir la vida y costumbres de otro.)²
teopixcanenailiztli: vida religiosa.²
tetech nicana: edificarse, tomando ejemplo de otro.¹ seguir o imitar vida de otro.¹ tomar ejemplo de otro. pret.: tetech onican.²
tetech niccui: seguir o imitar vida de otro.¹ ídem. o imitar a otros. pret.: tetech oniccuic. vel. otetech niccuic.²
teyollocualiztlatolli: palabras de encantador que matan y quitan la vida.²
tlacaconemiliztli: seguridad.¹ libertad.¹ vida segura pacífica y sosegada.²
tlacacoyeliztli: vida segura y pacífica.²
tlacahualtia, nino: abstenerse de algo e irse a la mano. pret.: oninotlacahual-ti.² embarazarse.¹ desembravecerse.¹ enmendar la vida.¹ abstenerse de algo, o irse a la mano.¹
◆ tlacahualtia, nite: ir a la mano a otro, y estorbarle algo. pret.: onitetlacahualti.² embarazar a otro, impedirle.¹ impedir que no se haga alguna cosa.¹ vedar.¹ refrenar.¹ sofrenar.¹ enmendar castigando.¹ estorbar.¹
◆ tlaca-hualtia +, mo: incontinente, que no se va a la mano. {ahuel motlacahualtia}¹
tlacanemiliztli: modestia.¹ vida modesta y humana.²
◆ tlacanemiliztli +: desasosiego inquietud de persona viciosa y lujuriosa. {aoc tlacanemiliztli}²
tlacenquiza: haber abundancia de todo lo necesario a la vida.² haber abundancia de todas las cosas.¹ abundancia haber de cualquier cosa.¹
tlachichiuhcayotl: oficio arte para vivir.¹ arte y ocupación para ganar la vida.²
tlacualli: mantenimiento humano.¹ vianda.¹ manjar generalmente.¹ comida.¹ comida, o vianda.² Véase también: notlacual, itlacual.
◆ tlacualli +: mantenimiento, o comida. {atl, tlacualli}² hartarse con hastío. {nohuic ehua in tlacualli}¹ ración de cada uno. {tetechpohui tlacualli}¹ olor de vianda caliente. {totonqui tlacualli yahuiyacan}¹ diversidad de manjares. {nepapan tlacualli}² mantenimiento de vida. {yoliliz tlacualli}² aborrecer el manjar. pret.: onictlatzilhui. &c. {nictlatzil-huia in tlacualli}²
tlahuelilocanemiliztli: vida bellaca y perversa.²
tlaitoltilia, nite: afrentar el hijo a sus padres con sus desatinos y malas costumbres. pret.: onitetlaitoltili.² deshonrar el hijo a sus padres con su mala vida.¹
tlaitzoltilia, nite: lo mismo es que tlaitolti-lia.² deshonrar el hijo a sus padres con su mala vida.¹
acan ixmahuiliztica: atrevidamente así.¹
acan teicniuhyotl: esquividad así.¹
acan tetechaxiliztli: esquividad así.¹
ahuiacayotl: suavidad o fragrancia, o olor de cosa sabrosa y gustosa.²
◆ ahuiacayotl: = ahuiyacayotl²
ahuializtli: suavidad de olor, o de cosa gustosa y sabrosa.²
◆ ahuializtli +: escarnecimiento así. {teca ahuializtli}¹ alegría tal. {teca ahuializtli}¹
ahuiyacayotl: lo mismo es que ahuiacayotl.² suavidad de esta manera.¹
ahuiyayaliztli: sabor de manjar.¹ olor suave, o suavidad de cosa suave y olorosa.² olor como quiera.¹ olor bueno.¹
amoyollo: desmemoriado.¹ flojo en el ánimo.¹ olvidadizo.¹ olvidadizo o boto de ingenio.²
◆ amoyollo +: sey ciertos o tened entendido. {mayo ye in amoyollo}² inconstante. {amoyollo chicahuac amoyollo tlapaltic}¹ vuestro corazón de carne. {nacatl amoyollo}² sed ciertos, o tened entendido. {mahuel yuhye in amoyollo}²
anunciacion +: cuánto hay desde la anunciación a pascua de navidad? {in anunciacion quexquich icquitztica initlacatilitzin totec}¹
aoc notlacual nicmati: olvidarse o no tener cuenta con el comer. pret.: aoc notlacual onicma.²
apinahualiztica: desvergonzadamente.² atrevidamente así.¹
ateixco tlachieliztica: atrevidamente así.¹
atemamachiliztica: atrevidamente así.¹
atlalnamiquini: olvidadizo.¹
ayel teittaliztli: esquividad así.¹
calactiuh, ni: convidarse sin ser convidado. pret.: onicalactia.² convidarse en convite.¹
calcayotl: distancia o el espacio que hay entre viga y viga, en lo que está maderado.² concavidad entre viga y viga.¹
◆ calcayotl: = cuauhcoyahuac²
cemilcahua, nitla: quitar de la memoria.¹ olvidar algo del todo. pret.: onitlacemilcauh.²
cenquiza: ayuntarse la gente.¹ Véase además: tlacenquiza.
◆ cenquiza, ni: envidar en juego. pret.: onicenquiz.² jugando, poner la cantidad de dineros, que en tres o cuatro juegos le ha ganado su contrario, para que en un solo juego se desquite de todo, o que el otro le gane en el último juego otro tanto cuanto en los otros tres o cuatro le ha ganado, casi envidar o reenvidar.¹
◆ cenquiza, ti: salir todos, o ayuntarse y congregarse en algún lugar. pret.: oticenquizque.² ayuntarse o congregarse en algún lugar. pret.: oticenquizque.²
cenquiza +: jugando, poner la cantidad de dineros, que en tres o cuatro juegos le ha ganado su contrario, para que en un solo juego se desquite de todo, o que el otro le gane en el último juego otro tanto cuanto en los otros tres o cuatro le ha ganado, casi envidar o reenvidar. {icni, cenquiza}¹
chicueilhuiyo: festividad que tiene ochavario.² semanera cosa.¹
christo +: la festividad del nacimiento de nuestro señor jesu cristo. {itlacatiliz ilhuitzin totecuiyo jesu christo}² {jesu christo}² el nacimiento. o natividad de nuestro señor. {itlacatilitzin totecuiyo jesu christo}² la venida o advenimiento de nuestro señor jesu cristo. {ihuallalitzin totecuiyo jesu christo}² comunión. {iceliloca ininacayotzin totecuiyo jesu christo}¹ pascua de navidad. {itlacatilizilhuitzin totecuiyo jesu christo}¹ día de nacimiento. {itlacatiliz ilhuitzin in totecuiyo jesu christo}¹ fe o creencia. {ineltococatzin totecuiyo jesu christo}¹ cristiano. {itetzinco pohui in totecuiyo jesu christo}¹ pisada de pie. {itlacxipetlaltzin totecuiyo jesu christo, tetipan quimocahui}¹
◆ chris-to +: consumir el santísimo sacramento. {nic, celia ininacayotzin totecuiyo jesu christo}¹
coachihua, nite: convidar a alguno. pret.: onitecoachiuh.² convidar a otro.¹
coanotza, nite: convidar a otro.² convidar a otro.¹
coateca, nite: asentar a la mesa los convidados. pret.: onitecoatecac.² convidados poner a la mesa.¹
coatlalia, nite: asentar a la mesa los convidados. pret.: onitecoatlali.² convidados poner a la mesa.¹
cototztic: encogida persona no atrevida.¹ encogido, o lleno de empacho.²
cualaquia, ni: doblar el trabajo.¹ añadir palabras.¹ revidar.¹
◆ cualaquia, ni notlatla-nitol: envidar.¹
◆ cualaquia +, ni: añadir otro tanto. {ocno ixquich nicualaquia}² doblar el trabajo. {ocnoixquich nicualaquia}¹
cualaquitiuh, ni: revidar.¹
cuallalia, ni: revidar.¹
cuallalitiuh, ni: revidar.¹
cuitlahuia, nino: convidarse en convite. pret.: oninocuitlahui.² convidarse en convite.¹ Véase además: tecuitlahuia, tlacuitlahuia, mocuitlahuia.
◆ cuitlahuia, ninote: tener cuidado de otros. pret.: oninotecuitlahui.² proveer algo.¹ bastecer al pueblo.¹
◆ cuitlahuia, ninotla: tener cuidado, o cargo de algo. pret.: oninotlacuitlahui.² procurar.¹
◆ cuitlahuia, nitla: estercolar la tierra. pret.: onitlacuitlahui.² estercolar el campo, o huertas.¹
ecahuia, nin: convidarse en convite.¹
ecahuia, nin: convidarse en convite.¹
huehuetihua: juntarse los viejos al casamiento.¹ ser convidados a bodas, o ser todos participantes de alguna cosa buena. pret.: ouehuetihuac.²
hueilia notlatlanitol, nic: envidar.¹
huelicamatiliztli +: sabrosa o suave y gustosa sabiduría. {teotlatol huelicamatiliztli}² sentimiento espiritual de las palabras de dios con suavidad de devoción o sabiduría y ciencia sabrosa. {teotlatol huelicamatiliztli}¹
huelicayotl: el sabor y gusto del manjar.² sabor de manjar.¹ suavidad de esta manera.¹
hueylia, nite: engrandecer a otro. pret.: onitehueyli.² engrandecer a otro.¹
◆ huey-lia, nitla: hacer mayor lo pequeño, o alargar y añadir o envidar en juego. pret.: onitlahueyli.² alargar algo.¹ engordar algo.¹ hacer grande algo.¹
icni, cenquiza: jugando, poner la cantidad de dineros, que en tres o cuatro juegos le ha ganado su contrario, para que en un solo juego se desquite de todo, o que el otro le gane en el último juego otro tanto cuanto en los otros tres o cuatro le ha ganado, casi envidar o reenvidar.¹
◆ icni, tlamatzoa: noticia dar a alguno de lo que le ha de acaecer, avisándole por meta.¹
◆ icni, xonexca: advertir a o otro, para que ande sobre aviso en lo que le conviene.¹ noticia dar a alguno de lo que le ha de acaecer, avisándole por meta.¹
icoppa tlacatiliztli: segunda generación, o natividad.²
icquitztica +: cuánto hay desde la anunciación a pascua de navidad? {in anunciacion quexquich icquitztica initlacatilitzin totec}¹
ilcahua, nitla: olvidar generalmente.¹ olvidarse de alguna cosa. pret.: onitlalcauh.²
ilcahualtia, nicno: echar o desechar algo del pensamiento.¹
◆ ilcahualtia, nicte: hacer olvidar algo a otro. pret.: onicteilcahualti.²
ilcahuilia, niqu: olvidarse del agravio que le hicieron. s. perdonándolo. pret.: oniquilcahuili.²
ilnamiqui, niqu: venir a la memoria o caer en la cuenta o en el negocio, acordándose de lo que tenía ya muy olvidado.¹
◆ ilnami-qui, niqu: antojárseme cosa de comer.¹
◆ilnamiqui, nitla: recordarse acordarse.¹ remembrarse.¹ Véase además: tlalnamiqui.
◆ ilnamiqui +, nitla: pensar antes. {nitla, achtopa ilnamiqui}¹
in anunciacion quexquich icquitztica initlacatilitzin totec: cuánto hay desde la anunciación a pascua de navidad?¹
intlacacan: si en ninguna parte. s. os olvidaredes de dios. et sic de alijs.²
itlacatilitzin totecuiyo jesu christo: el nacimiento. o natividad de nuestro señor.²
itlacatiliz ilhuitzin totecuiyo jesu christo: la festividad del nacimiento de nuestro señor jesu cristo.²