Diccionario español - nahuatl estándar
Se encontraron 66 resultados para «casa».
casa: kali, chantli
casa de adobe: xamikali
casa de la moneda: tominkali
casa de la salud: kokoxkali
casa de ladrillo: xamixkali
casa grande: pakitl
casa partícular: kalpoli
casa rodante: kalmimilolchan
Anahuacalli: Anauakali (Casa en la orilla del agua)
Calixtlahuaca: Kalixtlauakan (Lugar en la casa de la llanura)
Comalcalco: Komalkalko (Lugar en la casa del comal)
de casa en casa: sejsenkalpan
dentro de casa: itech kali
dentro de la casa: itech kali, ichantsinko
dueño de la casa: kalpixki, kalej
dueños de la casa: kalejke
en casa de: ichantsinko
en la casa: kalnauko
estar en casa: kaltsaukika
frente a su casa: ikalixpan
hombre de casa: notlakamatini
Iztacalco: Istakalko (Lugar de la casa blanca)
mi casa: nokal
Mixcalco: Mixkalko (Lugar de la casa de las nubes)
orilla de la casa: kaltenko
Querétaro (estado): Chichimekalko (Lugar en la casa de los chichimecas)
regresar a casa: kaltsa
rentar casa: kalseuia
Tecpan de Galeana: Tekpan (lugar de la casa real)
Tegucigalpa: Tekutsinkalpan (Lugar sobre la casa del amado señor)
Xochicalco: Xochikalko (Lugar de la casa de las flores)
Ahuachapán: Auachanpan (Lugar sobre las casas de encino)
Calnali: Kalnali (Lugar al otro lado de las casas)
carrizal: akasakayotl
carrizo: akasakatl
cartílago: kasaliuyantli, lamitl
casamentera: okichtlanki
casamentero: siuatlanki
casamiento: nemiktilistli
casarse (el hombre): siuatia
casarse (la mujer): okichuatia
casarse: namiktia
casas: kaltin, chantin
Casas Grandes: Pakimej (Lugar de casas enormes)
catarina: mikasoyolin, mikasayoli (coccinella algerica)
ciertamente: kakseseyane, kasaneli
cinta cinematográfica: ixiptlayoli, mekasanili
cuadro: nautlateuili, tlanakasantli
efectividad: kasanelistli
efectivo: kasaneli
embutido: tlanakasali
escuadra: tlanakasanoni
filmación: mekasanili
garganta infectada: toskasauatl
hombre casado: siuauak, siuayej
kazajo: kasaxtanitekatl, kasaxtaniatl
Kazajstán: Kasaxtania
mariquita: mikasoyolin, mikasayoli (coccinella algerica)
mis casas: nokaluan
mujer casada: okichuak, souatl
Naucalpan: Naukalpan (Lugar de las cuatro casas)
rodaje fílmico: mekasanili
sarna: eskasauatl, chakuachikotstli
sordo: nakasatsatl, nakastapali
tener buen oído: nakasama
tetraedro: tlanakasantli
Diccionario nahuatl estándar - español
Se encontraron 72 resultados para «casa».
anauakali: casa en la orílla del agua f, edificio arquitectónico que fue construido al sur de la ciudad de México que representa la Mexicanidad indígenista. Fue diseñado por el arquitecto Juan O'gorman.
Chantiko: Chantico (En la casa), diosa del hogar y las amas de casa, a la cual al nacer los niños o niñas se le en entierra la placenta con algunos objetos.
chantli: casa f, finca f, morada f, hogar m, habitación f
Chichimekalko: Querétaro (Lugar en la casa de los chichimecas)
ichantsinko: en casa de, asu casa
ikalixpan: frente a su casa
Istakalko: Iztacalco (Lugar de la casa blanca), Distrito Federal.
itech kali: dentro de la casa
kalej: casero, dueño de la casa m
kalejke: caseros, dueños de la casa m
kali: casa f, edificio m, tercer día del calendario azteca y simboliza el mundo.
Kalixtlauakan: Calixtlahuaca (Lugar en la casa de la llanura), estado de México.
kalmimilolchan: remolque m, casa rodante f
kalpixki: mayordomo m, dueño de la casa m
kalpoli: barrio m, vecindario m, casa grande f, tribu f
kalseuia: rentar casa
kalsoli: casucha f, casa vieja f, ruina f
kaltsa: regresar a casa
kaltsaukika: estar en casa
Koakalko: Coacalco (Lugar de la casa de las serpientes), estado de México.
Komalkalko: Comalcalco (Lugar en la casa del comal), Tabasco.
kuaukali 1: casa de los guerreros águila f
metskali: mezcal (casa de la luna), licor de agave que cuando se destila se le llama mezcal, y se elebora principalmente en los estados de Oaxaca, Guerrero, Puebla y Michoacán.
Mixkalko: Mixcalco (Lugar de la casa de las nubes), Distrito Federal.
notlakamatini: hombre de casa m
oselokali: casa de los guerreros tigre f
Pakimej: Paquimé (Casa Grandes), Chihuahua.
pakitl: casa gramde f, casona f
sejsenkalpan: de casa en casa
senkali: casa del maíz f
tekpan: juzgado m, casa real m
Tekpan: Tecpan de Galeana (Lugar de la casa real), Guerrero.
Tekutsinkalpan: Tegucigalpa (Lugar sobre la casa del amado señor), Honduras.
tlakoualokoyan: banco m, casa de la moneda f
tlauiskalpantekutli: tlahuizcalpantecuhtli (casa del señor de la aurora), templo de Quetzalcoatl que se ubica en la ciudad de Tula de Allende.
xamikali: casa de adobe f
xamixkali: casa de ladrillo f
xochikali: jardín de casa m
Xochikalko: Xochicalco (Lugar de la casa de las flores), centro ceremonial del estado de Morelos.
akasakatl: carrizo m
akasakayotl: carrizal m
Auachanpan: Ahuachapán (Lugar sobre las casas de encino), El Salvador.
chantin: casas f, viviendas f, hogares m
eskasauatl: sarna f
kalchiua: construir casas, edificar
Kalnali: Calnali (Lugar al otro lado de las casas), Hidalgo.
kaltin: casas f, edificios m
kasaliuyantli: cartílago m
kasaneli: ciertamente, efectivamente
kasaneli: efectivo
kasanelistli: efectividad f
Kasaxtania: Kazajstán
kasaxtania: ser cazajo
kasaxtaniatl: kazajo
kasaxtaniatlajtoli: lengua kazaja
kasaxtanitekatl: kazajo
mekasanili: cinta cinematográfica f
mikasayolin: catarina f, mariquita f (coccinella algerica)
nakasatsatl: sordo
namiktia 1: casarse, toparse
Naukalpan: Naucalpan (Lugar de las cuatro casas), estado de México.
nemiktilistli: casamiento m, boda f
okichtlanki: soltera f, casamentera f
okichuak: mujer casada f
okichuatia: casarse la mujer
siuatia: casarse el hombre
siuatlanki: soltero m, casamentero m
siuauak: hombre casado m, marido m
souatl: mujer casada f, esposa f
tlanakasali: embutido
tlanakasanoni: escuadra f
tlanakasantli: cuadro m, cuadrado m, tetraedro m
Diccionario nahuatl de la huasteca veracruzana - español
Se encontraron 112 resultados para «casa».
achikikalko En la casa de canastillas adv.
ajauilkali t.lit.: Casa de juguetes. n. Juguetería.
ajpamkali n.: Casa donde se vende o hay muchos pañales.
ajpamkalko adv.: En la casa de los pañales.
akachikikali n.: Casa de canastas de carrizo.
akakali n.: Casa de carrizo. Véase kali y akatl.
akalaki vb.: Se mete el agua. ej. Na nocha akalaki, en mi casa se mete el agua.
akalakiko v.direc.: Vino a meterse el agua. ej. Nocha akalakiko, en mi casa vino a meterse el agua.
akali n.: Barco, chalupa, canoa. A de atl, agua y kali casa: t.lit. Casa de agua.
amakali n.: Casa donde hay mucho papel. Papelería. t.lit.
amatlapoualkalko: Ama de amatl, papel; tlapoual de tlapoualistli, lectura y kalko, en la casa. adv. En la casa de la lectura, en la biblioteca.
amochkali t.lit.: Casa del (los) libros. n. Librería, biblioteca. Amochkalmej, pl.
apachkali t.lit.: Casa de palma. Apach de apachtli, palma y kali, casa.
apachkalko adv.: En la casa de palma. La terminación ko indica lugar, en, dentro.
apextli n.: Viga. Madera larga ygruesa que se usa en laconstrucción de una casa.
axixkali n.: Letrina. t.lit. Casa de orín.
chachapalkali n.: Casa de ollas. Casa donde se venden o se hacen ollas. Chachapalkalmej, pl.
chantí vb.: Construir una vivienda para alguien. ej. Na nijchantí no tlayi, yo construyo una casa para mi tío.
chantli adv.: Lugar de origen: país, patria, morada, habitación. ej. Yeyejtsi nocha, es bonita mi casa.
chikikali t.lit.: Casa de canastos. n Canastería. Véase chikiuitl y kali.
chilkalko adv.: En la casa donde hay o se vende chile.
i- p.: pos. Suyo(a). ej: Ichak, su casa, ichiki, su canasto, ie, su frijol, itlaxkal, su lonche, su tortilla.
-ika adv.: Atrás, en la parte posterior. Se usa como prefijo de algún sustantivo. ej. Kalika, atrás de la casa. Kal de kali, casa.
ikontlachilis vb.: le echas un vistazo. ej. Tikontlachilis nocha, le echas un vistazo a mi casa.
istakali n.: Casa donde hay sal.
istok vb.: Está, se encuentra. ej. Nomisto istok nocha, mi gato está en la casa. Istokej, pl.
istosej vb.: Estarán. No irán a ningún lado. Van a permanecer. ej. Notata uan nonana istosej kalitik, mis padres estarán en casa.
kali n.: Casa, hogar, habitación. Véase nocha.
kalika adv.: Atrás de la casa. Kal de kali, casa e ika, atrás.
kalitik adv.: En la casa. ej. No nana kalitik istok, mi mamá está dentro de la casa.
kalkechiloni n.: Palo que sirve para atrancar alguna parte de la casa o la puerta.
kalko adv.: En la casa, en el hogar.
kalkuitlapak adv.: Encima de la casa, sobre la casa, en la espalda de la casa.
kalmekatl n.: Bejuco que se usa para hacer todo tipo de amarres en la construcción de una casa.
kalmeualistli vb.: Acción de ejecutar la limpia, el desyerbe del solar de la casa. Véase kali y tlameualistli.
kalnakastla adv.: A un costado de la casa.
kalnepamitl n.: Límite del solar o predio destinado para la construcción de una casa.
kalpani adv.: Sobre, encima de la casa.
kalpano v.frec.: Pasa de casa en casa, como cuando se cita a una reunión.
kaltemitl n.: Entrada. Puerta de la casa.
kaltempa adv.: A la orilla de la casa, en la entrada de la casa.
kalteno adv.: Afuera de la casa, en el patio de la casa.
kaltlachokueniloya: Kal de kali, casa, tlachokuení, lava y loya, locativo: t.lit. Casa donde se lava la ropa. n. Lavandería.
kaltlali n.: Predio o solar destinado para la construcción de una casa habitación.
kaltlanamakaloya t.lit.: Lugar donde se vende. n. Tienda. Kal de kali, casa y tlanamaka, vende, loya, locativo.
kaltlapepechouaj vb.: Están enjarrando la casa.
kaltlapojtejtok vb.: Dejó la puerta de la casa abierta.
kaltlapojtok adj.: La puerta de la casa está abierta. vb. Tiene la puerta de la casa abierta. Kaltlapojtokej, pl.
kaltsajkayotl n.: Puerta de la casa. Kal de kali, casa y tsajkayotl, tapa.
kaltsajtok: Está cerrada la casa.
kaltsakua vb.: Está cerrando la puerta de la casa.
kaltsintla adv.: En el rincón o al pie de la casa.
kaltsontli n.: La parte más alta del techo de una casa que lo divide en dos partes.
koakali t.lit.: Casa de madera. n. Cárcel, prisión.
koakokonekali n.: Casa de muñecos de madera.
kuikakali n.: La casa del canto.
michkali t.lit.: Casa de pescado.
michkalko adv.: En, dentro de la casa donde se venden peces.
mijkantepankali n.: Panteón. T lit. Casa de piedra del muerto. Véase mikistli y tepamitl.
moliní vb.: Se mueve. ej. Kema tla’ajaka moliní nocha, cuando hace viento se mueve mi casa.
nakastla adv.: A un costado. ej. Inakastla tlen ne kali onka se tapasoli, a un costado de la casa hay un nido.
no- pref.: Mío. ej. Noaxka, me pertenece, es mío. Es de mi propiedad. Noyolo, mi corazón. Nocha, mi casa, en mi casa, en mi hogar, Nochantli.
nocha: mi casa, mi hogar, mi lugar de origen.
ojtlatl n.: Otate. Son leños cilíndricos con nudos. Tiene muchos usos, principalmente para techar y para las paredes de la casa.
pajkali t.lit.: Casa de medicamentos. n. Farmacia.
pajkalko adv.: En la farmacia. Dentro de la farmacia. En la casa de los medicamentos.
pajnamakaloya adv.: Donde se vende la medicina. Casa donde se vende la medicina.
papatla v.frec.: Cambiar, sustituir. Cambiar algo muy seguido. ej. Kipapatla, lo cambia muy seguido. ej. Kipapatla kali, cambia de casa a cada rato.
pepechó vb.: Pegar algo. Enjarrar. ej. Notata kipepechó noamoch, mi padre está pegando mi libro. Mostla notata kalpepechos, mañana mi padre va enjarrar la casa.
pitsokali n.: Chiquero, porqueriza. Lugar donde viven los marranos. Pitso de pitsotl, puerco y kali, casa.
piyotema vb.: Cría pollos. ej. Aui piyotema ne icha, la señora cría pollos en su casa. La palabra tema también se entiende como echar, vaciar.
sakakali n.: Casa con techo de zacate.
tee- p.pron.: Se usa para las personas. ej. Teetlamaka, da de comer a otras personas; teechaj, la casa de alguien, casa ajena
teipa adv.: Después, luego. ej. Teipa nias mocha, después iré a tu casa. Luego voy.
tejpiyo: Contiene pulgas. adj. Pulguiento. ej. Ni chichi tlauel tejpiyo, este perro tiene muchas pulgas. Ne nocha tejpiyo, en mi casa hay pulgas.
temaskali n.: Casa de baño de vapor. Temas, tomar baño de vapor, y kali casa.
-teno adv.: A la orilla, en el contorno. ej. Kalteno, a la orilla de la casa, en el patio.
teokali t.lit.: Casa de Dios. n. Iglesia, templo. Casa de la oración.
tepamkali n.: Casa de piedra. Te de tetl, piedra; pam de pamitl, hilera y kali casa. t.lit. Casa en hilera de piedra.
teskanamakaloya: Casa donde se vende vidrios o espejos. n. Vidriería.
tlachpantli adj.: Está barrido. ej. Kuali tlachpantli nocha, mi casa está bien barrida.
tlakokototsa v.frec.: Está trozando, despedazando. ej. Se tlakatl kikokototsa nakatl icha, un hombre está trozando carne en su casa. Tlakokototsaj, pl.
tlakualkali t.lit.: Casa de comida. n. Fonda, restaurante.
tlapiali n.: Animal doméstico. Animales que viven en la casa. No recibe el mismo nombre un animal salvaje domesticado. Tlapialmej, pl.
tlapialkali: Tlapial de tlapiali, animal doméstico y kali, casa. t.lit. Casa para los animales domésticos: n. Granja.
tlapitsaloya n.: Donde se toca. Casa de música. Véase tlapistli.
tlapojtemi vb.: Se llena de humo, poj de pojtli y temi, se llena. ej. Kema nonana tlipitsa tlapojtemi nocha, cuando mi mamá hace lumbre mi casa se llena de humo.
tlaxika vb.: Gotea, está goteando. Cuando el techo de alguna casa deja pasar el agua.
to- p.pron.: Nuestro(a). Ejemplos: Toama. Nuestro papel. Tokoneuaj, nuestros hijos. Tokal, nuestra casa. Topitso, nuestro marrano.
tokatl n.: Araña. Tokamej, pl. Si la araña baja en su telaraña en la entrada de la casa es que va llegar visita.
tokatsauayo adj.: Que contiene telaraña. Como cuando una casa tiene telaraña.
totokali n.: Jaula para pájaros. Tototl, pájaro y kali, casa. t.lit. Casa de pájaro.
uapalkali n.: Casa de madera, de tablas. La casa está construida con tablas.
uilokali t.lit.: Casa de la paloma. n. Jaula que está destinada para la paloma.
xajkalchiua vb.: Está construyendo una casa, una choza.
xochikali t.lit.: Casa de flores. n. Florería.
akasaka pres.: Acarrea carrizos. ej. Na niakasaka, yo acarreo carrizos.
apachtli n.: Palma, palmera, hoja de la palmera. Esta se usa para techar las casas y para tejer sombreros, petates, sillas
auatl n.: Encino. Árbol de madera preciosa, muy cotizada para la construcción de casas.
etookasa vb.: Ya va a sembrar frijol. Etookaseya, pl.
kalchijketl t.lit.: Constructor de casas. n. Albañil. Kalchiuanij, pl.
kaltitla adv.: En el pueblo, donde hay muchas casas.
kaltitlamitl n.: Pueblo, poblado, comunidad. Concentración de casas.
namike: Tiene marido. Está casada.
siuaui: Tiene mujer, es casado.
telpokatl adj.: Joven (hombre). Telpokamej, pl. ej. Ni telpokatl mosiuajtis, éste joven se va a casar.
tenkikis n.: Quebrache. Madera preciosa que se usa para construir casas. Su flor es comestible.
teokoauitl n.: Cedro. Madera preciosa, muy común para la construcción de casas o muebles. Teo de teotl, Dios y koauitl, madera, palo. t.lit. Madera de Dios.
tlaijtlanistli vb.: Pedimento. Acción de pedir, la mano de alguna señorita para el casamiento.
tlakaneki vb.: Desea hombre, quiere casarse. Tlaka de tlakatl y neki, desea. Tlakanekij, pl.
tlaomeli vb.: Se fue o se juntó con un hombre con esposa. Vive con un hombre casado.
tlasiuajtí vb.: Está casando a un hombre.
Diccionario nahuatl - español de Clavijero
Se encontraron 19 resultados para «casa».
chane: dueño de casa
chantli: casa
kalchiua: fabricar casa
kale: dueño de casa
kaltentli: umbral de la casa
kaltia: fabricar casa para otro
kaltia: proveerse de casa
kiauak: fuera (se entiende de la casa)
tlakpan: arriba, especialmente hablando del terrado de la casa
akasasauaktli: alción
akasayak: quizás ninguno
akasayak: véase Azayac
immakasan: como si
matlalkasa: cierta planta medicinal cuya raíz tiene el gusto de la Xicama
namike: casado
namiktia: casar
namiktia: casarse
okichua: mujer casada
siuaua: hombre casado
Diccionario nahuatl - español de Molina editado por UNAM
Se encontraron 150 resultados para «casa».
acocalli: sobrado de casa.¹ sobrado de casa.²
actihuetzi: asiento hacer el edificio.¹ hundirse la tierra, casa o troje.¹ caer de improviso y hundirse la casa, &c.¹ hundirse la sepultura, o la casa vieja. pret.: oactihuetz.²
actihuetziliztli: caída de pared o de casa.¹ hundimiento así.¹ hundimiento tal.²
aithualli: patio o patín de casa.² patín de casa.¹
amo huecapan: baja casa o pared, &c.¹
amo mototoquilizma: el que no se quiere ir de casa, cuando el dueño de ella lo echa fuera.²
amo tlatlamachuia: abarrisco llevar el ladrón cuanto había en casa, o destruir el hielo o la piedra y granizo, todas las sembradas, viñas y fructales.¹
amo totoquilizma: el que no quiere ser despedido o echado de casa.²
amocoyahuac: angosta cosa así como casa, acequia, calzas, camisa, cesto o cosa semejante.¹
amomopilhuia: abarrisco llevar el ladrón cuanto había en casa, o destruir el hielo o la piedra y granizo, todas las sembradas, viñas y fructales.¹
ana +, nic: alentar o tomar huelgo el que tañe trompeta. {nihio nicana}¹ edificarse, tomando ejemplo de otro. {tetech nicana}¹ entresacar algo. {itzalan nicana}¹ tomar ejemplo de otro. pret.: tetech onican. {tetech nicana}² alentar descansando. {nihio nicana}¹ entresacar algo. pret.: itla onican. {itlan nicana}² entresacar algo. {itlan nicana}¹ seguir o imitar vida de otro. {tetech nicana}¹
◆ ana, nin: crecer en el cuerpo. pret.: oninan.² crecer el hombre.¹ abstenerse de algo, o irse a la mano.¹
◆ ana, nite: tomar, asir, o prender, o adiestrar ciego. pret.: onitean.² adiestrar ciego.¹ prender.¹ asir o prender a otro.¹
◆ ana, nitla: trabar, o asir algo, o apartar y quitar alguna cosa. pret.: onitlaan.² quitar, apartar algo.¹ arrancar o sacar lo que está hincado.¹ coger algo arrancándolo.¹ trabar.¹ desarrugar lo arrugado.¹
◆ ana, nonte: acompañar a otro desde su casa.¹
◆ ana, tita: trabarse o asirse unos a otros de las manos para danzar. pret.: otitaanque.²
◆ ana +: cosa correosa como ulli. {ma ana}²
◆ ana +, n: desenvainar espada. pret.: onespada an. {espada ana, n}²
◆ ana +, ni: desenvainar la espada. {ni, espada ana}¹ desensillar bestia. {ni, cauallo silla ana}¹
◆ ana +, nino: contenerse o abstenerse, yéndose a la mano. {nino, tlacahualtia, nin, ana}¹
anac: estar yo ausente.² ausente estar.¹ faltar no estar en casa.¹
apochquiyahuayocan: casa sin chimenea.² lugar sin chimenea.¹
ayactlacatl: casa que no se mora.¹ ningún hombre o mujer.¹ desocupado lugar o cámara.¹
ayoa tlacualloa: hacer banquete o convite, por respecto del que se casa, &c. pret.: oayoac otlacualloac.²
cacalaqui +, ni: andar de casa en casa. {tepan nicacalaqui}¹
cacalaqui, ni: andar de casa en casa. pret.: onicacalac.² andar de casa en casa.¹
cacalaqui tepanni: ídem. (cacalaqui, ni: andar de casa en casa) pret.: tepan onicacalac.²
cacticac: desocupado lugar o cámara.¹ vacía cosa.¹ casa desamparada que no se habita.² desierta casa o pueblo.¹ casa que no se mora.¹ desembarazado.¹ lugar desocupado como sala o cámara.¹
cactimani: desierta casa o pueblo.¹ ídem. o hacer bonanza y buen tiempo, o haber silencio un poco de tiempo, o estar la ciudad asolada de repente y destruida.² sereno y claro tiempo hacer.¹ espacio o intervalo como en el canto, o dando golpes cesando de darlos de cuando en cuando.¹
cahua, nitla: dejar algo, o llevar alguna cosa a otra parte. pret.: onitlacauh.² dejar algo.¹
◆ cahua +, nitla: encargar a otro algo para que lo guarde. {tetech nitlacahua}¹ encargar algo a otro. {tetech nitlacahua}¹ encomendar, o encargar algo a otro. pret.: tetechonitlacauh. vel. otetech niccauh. {tetech nitlacahua}²
◆ cahua, nonte: acompañar a otro hasta su casa. pret.: onontecahuato, vel. onontecauh.² acompañar a otro hasta su casa. pret.: onontecauh.² acompañar a otro hasta su posada.¹
◆ cahua +: traición hacer o tratar. {temac nite, cahua}¹ perder alguna cosa por pereza o negligencia. {nixcoyan nic, cahua}¹ en fin o en conclusión. {zaic nino cahua}¹
◆ cahua +, nic: dejar de hacer una cosa por otra. {zaniuh niccahua}¹ pegar enfermedad contagiosa. {tetech /p/niccahua in nococoliz}¹ dejar de hacer una cosa por otra. {yuh niccahua}¹ ser más aventajado, o mejor que otro. pret.: hueca oniccauh. {hueca niccahua}² dejar de hacer una cosa por otra, o no hacer caso ni vengarme del que me injurió. pret.: iuh oniccauh. {iuh niccahua}² dejar de hacer algo por negligencia, o dejar de hacer una cosa por otra. pret.: zaniuhoniccauh. {zaniuh niccahua}²
◆ cahua +, nino: comprometer en manos de alguno. {tetech ninocahua}¹ comprometer, o ponerse en las manos de otro. pret.: tetech oninocauh. {tetech ninocahua}² fin o conclusión de lo que digo o hago. {za ic ninocahua}² dar o entregar alguno a sí mismo en manos de otros, o cometer su causa o negocios a otro, dejándose en sus manos. pret.: temac oninocauh. {temac ninocahua}² fiarse de otro confiándose del. {tetech ninocahua}¹
calacoayan: puerta o entrada para entrar o salir.²
◆ calacohuayan: puerta, por donde entramos o salimos de casa.¹ lugar por donde entran y salen.¹
◆ calacohuayan +: entrada o puerta de la muerte. {miquiz calacohuayan}²
calaqui +: doler la ijada. {cecuiztli nitic calaqui}¹ entrar secretamente o a hurtadillas en alguna parte. pret.: onichtacacalac. {ichtaca calaqui}² camino, o senda que va a parar a alguna casa. {techan calaqui otli}² someter. {tetlan ni, calaqui}¹ doler la ijada. {itztic nitic calaqui}¹ engolfarse. {anepantla ni, calaqui}¹ engolfarse. {aitic ni, calaqui}¹ camino que va a alguna casa. {techan calaqui otli}¹
◆ calaqui +, n: entrar escondidamente. {n, ichtaca calaqui}¹
◆ calaqui +, ni: entrar en monte espeso. {cuauhitic nicalaqui}¹ emboscarse. {cuauhyoacatla nicalaqui}¹ entrar en monte espeso. {cuauhtla nicalaqui}¹ entrar en monte espeso. {cuauhyoacatla nicalaqui}¹ enriscarse. {cuauhohuican nicalaqui}¹ embarcarse. {acalco nicalaqui}¹ adargarse. {chimaltitlan nicalaqui}¹ esconderse. {contzalan, xopetlatitlan nicalaqui}¹ esconderse. metáf. pret.: xomolco petlatitlan onicalac. {xomolco petlatitlan nicalaqui}² lo mismo es que chimalcaltia. {chimaltitlan nicalaqui}² esconderse. {xomolco tlayohuayan nicalaqui}¹ enriscarse. {tepeohuican nicalaqui}¹ ídem. pret.: xomolco tlayohuayan onicalac. {xomolco tlayoayan nicalaqui}² encubrirse. {xopetlatitlan nicalaqui}¹ esconderse. metáf. pret.: xopetlatitlan onicalac. {xopetlatitlan nicalaqui}² esconderse, o entrar en lugar obscuro y tenebroso. pret.: tlayohuayan onicalac. {tlayohuayan nicalaqui}² enriscarse. {texcalohuican nicalaqui}¹ escudarse. {chimaltitlan nicalaqui}¹
calaquia, nitla: meter o encerrar trigo o cosas semejantes en casa. pret.: onitlacalaqui.² encerrar pan o vino.¹ meter.¹ rendir por rentar.¹ rentar o tributar.¹ recudir con la renta.¹ Véase además: tlacalaquia.
◆ calaquia +: meter debajo del agua. {atlan nitla, calaquia}¹ echar en la cárcel. {teilpiloyan nite, calaquia}¹ escudar a otro. {chimaltitlan nite, calaquia}¹ sumir debajo de agua. {atlan nite, calaquia}¹ favorecer con voto. {tetlan nite, calaquia}¹
◆ calaquia +, nic: entremeter algo entre otras cosas. {itzatzalan niccalaquia}¹ entremeter algo entre otras cosas. {itzalan niccalaquia}¹
calcahua, nino: mudar casa.¹
calcahualli: casa que no se mora.¹
calcecehualco: desabrigada casa.¹
calcehualco: casa o lugar desabrigado.²
calchichihualiztli: reparo o remiendo de casa.² reparos de casa.¹
calcocolli: casa de muchas vueltas y revueltas.² casa de muchas vueltas y revueltas.¹
calcohuia, nino: comprar casa, y así de las demás cosas.¹
calcuaitl: techo de casa.² techo de la casa.¹
calcuatl: ídem. (calcuaitl: techo de casa.)² techo de la casa.¹
calcuitlacoyoctli: postigo, puerta tras casa.¹
cale: dueño o señor de la casa.² dueño de casa.¹
cali tlatlatquitl: alhajas de casa.²
calitecpa calixtli: portal de dentro de casa.¹
calitic: dentro de casa.¹
calitic monenequi: provisión de casa.¹
calitic nitlahuelmana: solar, echar suelo a la casa.¹
caliticpa: hacia dentro de casa.¹ hacia dentro de casa.²
caliticpa nontlachia: mirar hacia dentro de casa. pret.: caliticpa onontlachix.² mirar adentro.¹
calixatl: portal de casa.²
calixcopa: frontera o delantera de casa.² frontera o delantera de casa.¹
calixcuahuitl: ídem. (calixcuatl: portada, delantera o frontera de casa.)²
calixcuaitl: frontera o delantera de casa.¹
calixcuatl: portada, delantera o frontera de casa.² portada de casa.¹ frontera o delantera de casa.¹
calixtli: zagual.²
◆ calixtli +: portal de fuera de casa. {quiyahuacpa calixtli}¹ portal de dentro de casa. {calitecpa calixtli}¹
calixxotl: portada.² portada de casa.¹
callalia, nite: dar la casa por cárcel, o despedir de casa al criado. pret.: onitecallali.² despedir al paje o criado del palacio.¹ encarcelar, dar la casa por cárcel.¹
callalli: solar o tierra que está junto a la casa.² heredad junta con la casa.¹ solar de casa.¹
◆ callalli: = calmilli²
callampa: fuera de casa.² fuera a lugar. adv.¹
callan: ídem. (callampa: fuera de casa.)² fuera en lugar.¹
callanehuia, nino: alquilar para sí casa de otro. pret.: oninocallanehui.² alquilar casa de otro.¹
◆ callanehuia +, mo: morador de casa ajena. {techan mocallanehuia}¹
callaneuhtia, nite: alquilar casa a otro. pret.: onitecallaneuhti.²
calli: casa, o tenazuelas de palo o de caña para comer maíz tostado en el rescoldo.² casa.¹ cuervo.¹ Véase también: incal.
◆ ca-lli +: sacristía. {teotlatqui calli}² putería. {ahuiyani calli}¹ bóveda. {tetlapachiuhqui calli}¹ hostiario de hostias. {ostia calli}¹ bodega. {vino calli}¹ sagrario. {sacramento calli}¹ mancebía putería. {ahuiani calli}¹ tienda de platero, o platería. {teocuitlapitzca calli}² hostiario para hostias. {ostia calli}² cabaña para guardar los magueyes. {tlachica calli}¹ venta. {oztomeca calli}¹ majada o posada. {milpan calli}¹ pocilga o zahúrda de puercos. {coyame calli}¹ burdel. {ahuiani calli}¹ corral de gallinas. {totoltepan calli}² burdel, o putería. {ahuiani calli}² ídem. (teopan: iglesia, o templo.) {teopan calli}² casas reales, o de grandes señores. {tecpan calli}² a cada casa. {cecen calli}¹
calli tlatlatquitl: provisión de casa.¹
callotia, nino: aposentarse o hospedarse en casa de otro. pret.: oninocalloti.² hospedarse.¹ aposentarse.¹ posar en posada.¹
callotia, nite: aposentar, o hospedar a otro. pret.: onitecalloti.² aposentar a otro.¹ espiar ver adonde entra.¹ hospedar por amistad.¹
◆ callotia, nitla: hacer encaje para engastonar algo en él. pret.: onitlacalloti.² encajadura hacer.¹ Véase además: tlacallotia.
◆ callotia +: albergarse en alguna casa. {tepal nino, callotia}¹ hospedarse. {tepal nino, callotia}¹
◆ ca-llotia +, mo: el que vive o mora en casa ajena. {tepal mocallotia}² morador de casa ajena. {tepal mocallotia}¹ huésped. {techan mocallotia}¹
◆ callotia +, nino: albergarse o vivir en casa ajena. pret.: tepaloninocalloti. {tepal ninocallotia}²
calmaca, nite: dar casa a otro. pret.: onitecalmacac.²
calmelactli: corredor de casa.¹ sala larga.¹ sala grande y prolongada, o corredor de la casa.²
calnacaztli: esquina de casa.¹ cantón o esquina.¹ cantón o esquina de casa.²
calnepanolli: sobrado de casa.¹ sobrado de casa.²
calohuicantli: casa de muchas vueltas y revueltas.¹ casa de muchas vueltas y revueltas.²
calotli: camino que va a alguna casa.¹ camino o senda que va a parar a alguna casa.²
calpanoa, nite: andar de casa en casa. pret.: onitecalpano.² andar de casa en casa.¹
calpanuia, nite: andar de casa en casa.¹
◆calpanuia, nite, vel. nitla: andar de casa en casa, repartiendo o pidiendo el tributo, &c. pret.: onitecalpanui, vel. onitlacalpanui.²
calpatla, nino: mudar casa.¹
calpolli: barrio.¹ sala.¹ casa o sala grande, o barrio.²
calquetza, ni: edificar o labrar casa. pret.: onicalquetz.² edificar algún edificio.¹
◆ cal-quetza +, ni: establo hacer o caballeriza. {ni, cauallo calquetza}¹
calquetzaliztli: edificación tal.¹ edificación de casa.²
caltetzontli: cimiento de pared desde el suelo hasta medio estado en alto.¹ cimiento de casa, hasta medio estado de pared.²
caltia, nino: hacer o edificar casa para sí. pret.: oninocalti.² edificar edificio para sí.¹
caltia, nite: edificar casa a otro. pret.: onitecalti.²
caltoca, nite: andar de casa en casa. pret.: onitecaltocac.² andar de casa en casa.¹
caltzacua, nino: retraerse o recogerse, y encerrarse en casa o en monasterio. pret.: oninocaltzacu.² retraerse o apartarse.¹
calzolli: casa vieja.²
cececalli: cada casa, o a cada casa.²
cecen calli: a cada casa.¹ Véase: cecencalli.
cecencalli: a cada casa, o cada casa.¹
cecencalpa: a cada casa, o cada casa.¹ a cada casa.¹
cecencalpan: en cada casa, o a cada casa.²
cemixnahuatia, nino: proponer determinadamente alguna cosa. pret.: oninocemixnahuati.² escarmentar.¹ determinar de enmendar la vida.¹
◆ cemixnahuatia, nite: despedir del todo, o para siempre a alguno, o echarle de casa. pret.: onitecemixnahuati.² despedir de todo en todo.¹
cencaltiticate: estar todos juntos en una casa.²
cenyeliztli: familia. o gente que vive en una casa juntamente.² familia.¹ Véase también: incenyeliz.
chane: dueño de casa.¹
◆ chane +: advenedizo. {hueca chane}¹ salvaje, o montañés. {cuauhtla chane}² morador de bosque. {cuauhnepantla chane}¹ salvaje. {cuauhtla chane}¹ morador de río. {atoyatenco chane}¹ extranjero, o advenedizo. {hueca chane}² pescado, generalmente. {atlan chane}¹ natural de otra tierra. {hueca chane}¹ morador del cielo. {ilhuicac chane}¹ morador de monte. {cuauhtenco chane}¹ morador del cielo. {ilhuicac chane}²
chantlatquitl: alhajas.¹ alhajas de casa.²
chanyeloani: alhajas de casa.²
chicaloa, nonte: echar por fuerza de casa a alguno.¹
chiccaloa, nonte: echar por fuerza a alguno de casa. pret.: onontechiccalo.²
chiccanahua, nite: ídem.² echar por fuerza de casa a alguno.¹ empellón dar así.¹
cihuatl motlacamatini: señora de casa.¹
cochi, ni: dormir. pret.: onicoch.² dormir.¹ dormirse.¹
◆ cochi +: dormido así. {yitzoc cochi}¹ el que duerme teniendo abiertos los ojos. {iitztoc cochi}² hospedarse. {tepal ni, cochi}¹
◆ cochi +, ni: dormir con mujer. pret.: oitlan nicoch. {itlan nicochi}² ser huésped, o hospedarse en casa de alguno. pret.: tepal onicoch. {tepal nicochi}² aposentarse. {tetlan nicochi}¹ echarse con mujer. {itlan nicochi}¹ dormir los ojos abiertos. {ni, itzzoc nicochi}¹ aposentarse en casa de otro. pret.: tetlan onicoch. {tetlan nicochi}²
coco: criada o sirvienta.¹ sierva.¹ moza de servicio.¹ criada de casa o sirvienta.²
cocoti, ni: servir la criada de casa. pret.: onicocotic.²
◆ cocoti +: criada que sirve en casa. {tepiti, cocoti}²
coyahua: ensancharse de esta manera.¹ ensancharse el agujero. pret.: ocoyahuac.²
◆ coyahua, nitla: ensanchar algún agujero, o descortezar varas. pret.: onitlacoyauh.² ensanchar casa, costal, vasos, agujeros o cosas así.¹ deshollejar.¹ Véase además: tlacoyahua.
coyahuac: ancha cosa, así como ventana, agujero, caño de agua, cañón, casa o ropa cerrada.¹ cosa ancha, así como caño de agua, o ventana, &c.²
◆ coyahuac +: estrecha cama o mesa. {amo coyahuac}¹ estrecha cosa como entrada de puerta o como vestidura o vasija. {amo coyahuac}¹
cuatlapohua, nic: destechar casa. pret.: oniccuatlapo.²
cuatlapolhuia, nicte: destechar casa a otro. pret.: onictecuatlapolhui.²
cuatlapouhqui: casa destechada.²
amo caci: escasa cosa en peso o en medida.¹
amo namique: soltero o soltera no casados.¹ soltero.¹
amo quinamiqui: escasa cosa en peso o en medida.¹
amo tlaaxiltilli: escasa cosa en peso o en medida.¹
anamiqui: soltero o soltera no casados.¹
anecotonaliztica: escasa y mezquinamente.² escasamente.¹
aonnemaquiliztica: adeseo.¹ avarienta y escasamente.²
atzotzontli: estaca de cimiento de edificio, donde hay laguna.² estacas de cimiento de casas.¹
cacahua, mo: espacio o intervalo como en el canto, o dando golpes cesando de darlos de cuando en cuando.¹ pausa o intervalo de los que cantan, o dan golpes.²
◆ cacahua, tito: dejarse o apartarse muchas veces los casados, o pasarse los unos a los otros los que caminan, o los que trabajan y cavan la tierra a destajo. pret.: otitocacauhque.² a porfía hacer algo.¹
◆ cacahua +, mo: privar con alguno. {notech mocacahua}¹
cacaqueque: personas casadas así.²
caci: justa cosa.¹
◆ caci +: escasa cosa en peso o en medida. {amo caci}¹ no tener par ni igual. {atle caci}¹
cahua, nic in otli: apartarse del camino.¹
◆ cahua, nic in tlamatlactetilia: diezmar.¹
◆ cahua, nino: callar, o cesar de hacer algo, o quedarse en algún lugar el que vino de otra parte. pret.: oninocauh.² quedarse.¹ estancar, pararse yendo andando.¹ cesar de hacer algo.¹ callar.¹ dar a sí mismo.¹ alzar de obra.¹
◆ cahua, nite: dejar o desamparar a otro o exceder y sobrepujar a los otros. pret.: onitecauh.² quitarse los casados.¹ partirse de lugar o de persona.¹ desamparar a alguno.¹ sobrepujar.¹ dejar o desamparar a otro.¹
calla telli: casar, lugar donde solía haber casas.² Véase: callatelli.
callatelli: casal, lugar donde solía haber casas.¹
calmana, ni: edificar o labrar casas. pret.: onicalman.² edificar algún edificio.¹
calmanaliztli: edificación tal.¹ edificación así de casas.²
caltentli: la acera de la pared de las casas.²
caltzacualli: casal, lugar donde solía haber casas.¹ casar lugar donde solía haber casas.²
caltzalantli: calle.¹ la calle entre las casas.²
calzaloa, ni: hacer paredes de casas. pret.: onicalzalo.²
centecpantli: veinte tamemes, casas, piedras, bestias, &c.²
cetilia, nite: casar los novios, o conchabar y conformar a los desconformes. pret.: onitecetili.² uñir.¹ ayuntar en uno, o hacer que dos cosas sean una.¹ desposar o casar.¹
◆ ce-tilia, nitla: hacer de algunas cosas una, juntándolas. pret.: onitlacetili.² ayuntar en uno, o hacer que dos cosas sean una.¹
cetilia, tito: hacerse muchos una cosa, o unirse por vía de amistad. pret.: otitocetilique.² hacerse una misma cosa en dios o en caridad.¹
◆ cetilia +, nite: desposar o casar. {teoyotica nitecetilia}¹
cihua nemactli ipan nenamictiliztli: arras de casamiento.²
cihua tehuanyolqui: pariente por casamiento.² Véase: cihuatehuanyolqui.
cihua tetlauhtilli ipan nenamictiliztli: arras de casamiento.²
cihuahua: marido.¹ casado varón.¹ marido hombre casado.²
◆ cihuahua +: soltero. {amo cihuahua}¹
cihuahuanyolcatl: pariente por casamiento.¹ pariente por casamiento.²
cihuahuanyolcayotl: parentesco por casamiento.¹ parentesco por casamiento.²
cihuahuatia, nino: casarse el varón. pret.: oninocihuahuati.² desposarse.¹ casarse el varón.¹
cihuamontia, nino: tomar nuera, casando alguno a su hijo. pret.: oninocihuamonti.² casar al hijo.¹
cihuanemactli ipampa nenamictiliztli: arras de casamiento.¹
cihuatehuanyolqui: pariente por casamiento.¹
cihuatetlauhtilli ipampa nenamicti-liztli: arras de casamiento.¹
cihuatica huanyolcatl: pariente por casamiento.¹
cihuatl pilhua: mujer casada y parida.¹
cihuatlanque: casamenteros.¹
cihuatlanqui: casamentero.² casamentero.¹
cuauhtzotzontli: estacas de cimiento de casas.¹ estaca para cimiento de pared donde hay agua.²
huanyolcatl: pariente por sangre.¹
◆ huan-yolcatl +: pariente por casamiento. {cihuatica huanyolcatl}¹
huehuetihua: juntarse los viejos al casamiento.¹ ser convidados a bodas, o ser todos participantes de alguna cosa buena. pret.: ouehuetihuac.²
huepollotl: parentesco por casamiento.¹ parentesco de afinidad y cuñadez.²
huexiuhyotl: parentesco de afinidad.² parentesco por casamiento.¹
huey tecpancalli: ídem. (huey tecpan: casas o palacios reales y de grandes señores.)²
huihuiloa: irse cada cual por su parte o a sus casas, cuando es acabado el convite, &c. pret.: ohuihuiloac.²
ichpochtli: doncella.¹ moza de edad pequeña.¹ virgen, o mujer por casar.² Véase también: teichpoch.
◆ ichpochtli +: moza ya crecida. {iyolloco ichpochtli}² moza crecida. {omacic ichpochtli}¹ moza crecida. {omacic yyolloco ichpochtli}¹ virgen o doncella. {ocuel ichpochtli}¹ moza ya crecida en edad. {omacic iyolloco ichpochtli}² virgen que está aún entera. {ocuel ichpochtli}²
ichtacanimictia, nite: casar a otro escondidamente.¹
ichtacanamictia, nino: casarse a escondidas.¹
ipampa +: arras de casamiento. {cihuatetlauhtilli ipampa nenamictiliztli}¹ mártir. {tlaneltoquiliztli ipampa miqui}¹ martirio. {tlaneltoquiliztli ipampa miquiliztli}¹ porque respondiendo la causa. {ye ipampa}¹ porque respondiendo la causa. {yehica ipampa}¹ graduado. {tlamahuizzotilli ipampa tlamatiliztli}¹ graduado. {tlamahuiztililli ipampa tlamatiliztli}¹ arras de casamiento. {cihuanemactli ipampa nenamictiliztli}¹ graduado. {tlamahuizzomactli ipampa tlamatiliztli}¹
ipan: sobre, preposición.¹ encima de algo. preposición.²
◆ ipan +: echar las cosas a la mejor parte. pret.: cualli ipan oniccuep. {cualli ipan niccuepa}² silla de caballo. {cauallo ipan icpalli}² fiar en hacienda abonándola. pret.: ipan oninixquetz. {ixquetza, ipan nin}² ídem. (mazan huel iuhyauh: moderadamente, o hágase con moderación.) {mazanhuel ipan}² ocho mil y seis cientos. {cenxiquipilli ipan centzontli ipan matlacpohualli}² encomendar mi necesidad al que me puede socorrer en ella, catándole primero la benevolencia. metáf. {atihuitzo atahuayo ipan nimitznomachitia}² airado por mucho tiempo. {icualan ipan nemi}² graduado en ciencia. {tlamahuizomactli ipan tlamatiliztli}² arras de casamiento. {cihua nemactli ipan nenamictiliztli}² caminante así. {cauallo ipan yani}¹ día y medio. {cemilhuitl ipan nepantla tonatiuh}¹ aparecer en figura de alguna cosa. {itla ipan nino, quixtia}¹ aparecimiento así. {itla ipan nequixtiliztli}¹ menospreciar. {atle ipan ni, tlachia}¹ desacato tal. {atle ipan teittaliztli}¹ ídem. pret.: cualli ipan onictlachialti. {cualli ipan nictlachialtia}² tener algo por cosa incomportable y pesada. {ayehualiztli ipan nicmati}² tener en gran estima el padre a su hijo. {cozcateuh quetzalteuh ipan nimitzmati}¹ echar a mala parte las cosas. {zan tlein ipan niccuepa}¹ mediano entre grande y chico. {zan ipan}¹ odrecillo odre pequeño. {zan ipan cualli ehuaxiquipilli}¹ infamia. {aoctle ipan teittalizzotl}¹ tener en gran estima el padre a su hijo. {cozcatl; quetzalli ipan nimitzmati}¹ mes y medio. {centetl metztli ipan tlaco}¹ condición tener así. {yuh ipan nitlacat}¹ tanto y medio. {ixquich ipan centlacol}¹ nacemos con esta naturaleza y condición, o inclinación. {niman yuh ipan titlacati}² oportuna cosa con sazón. {huel ipan monequi}¹ echar las cosas a la más flaca parte. pret.: zantlein ipan oniccuep. {zantlein ipan niccuepa}² obstinación. {acualli ipan nechicahualiztli}¹ hacer algo de mala gana. {tequitl ipan nicmati}¹ tomar en buena parte. {cualli ipan nic, cuepa}¹ edad no conocida o encubierta de los muchos años que alguno tiene diciendo ser de menos años de los que ha. {nipiltontli ipan ninomati}¹ acertar a lo que se tira. {huel ipan nicuica}¹ cabalgar a caballo. {cauallo ipan ninotlalia}¹ airado largo tiempo. {icualan ipan nemi}¹ jinete. {cototzyetiuh ipan cauallo}¹ perseverante. {cualli ipan nemini}¹ id est, no lo ternás por cosa de poco valor. {azanitla ipan ticmatiz}² tener gran amor el padre al hijo. metáf. {quetzalteuh, cozcateuh ipan nimitzmati}² desastrado. {ohui ipan yani}² condición natural. {iuh ipan tlacatiliztli}² arras de casamiento. {cihua tetlauhtilli ipan nenamictiliztli}² tenerse o estimarse en poco. pret.: atle ipan oninottac. {atle ipan ninotta}² perseverancia así. {cualli ipan nemiliztli}¹ libras dos y media. {ontlatamachihualoni ipan tlaco}¹ acertar a lo que se tira. {huel ipan nictlaxilia}¹ infamado ser. {aoctle ipan nitto}¹ infamado. {aoctle ipan nitto}¹ desmerecer. {aoctle ipan ninotta}¹ condición natural. {yuh ipan tlacatiliztli}¹ libra y media. {centlatatnachihuaioni ipan tlaco}¹ oportunamente. {huel ipan}¹ ídem. pret.: cualli ipan onicma. {cualli ipan nicmati}² después que me bautice. {nonecuatequiliz ipan}² ir o andar a caballo. pret.: cauallo ipan onia. {cauallo ipan niauh}² morir de coraje. {nocualan ipan nimiqui}¹ mes y medio. {cemetztli ipan tlaco}¹ caminante así. {cauallo ipan yetiani}¹ cabalgar a caballo. {cauallo ipan nitleco}¹ caminar a caballo. {cauallo ipan nietiuh}¹ airado largo tiempo. {icualan ipan nemini}¹ desastrado. {ohui ipan yani}¹ estimar en poco o en nada. {atle ipan nicmati}¹ marzal cosa de este mes. {marzo ipan mochihuani}¹ dos libras y media. {ontlatamachihualoni ipan tlaco}² lo mismo es que noyollo connamiqui. {noyollo ipan yauh}² siete cientos. {centzontli ipan caxtolpohualli}² ocho mil y seis cientos. {cenxiquipilli ipan centzontli ipan matlacpohualli}² aparecer en figura de otra cosa. pret.: itla ic oninoquixti. {itla ipan ninoquixtia}² ídem. (icualan ipan nemi: airado por mucho tiempo.) {icualan ipan nemini}² obstinación o perseverancia en el mal. {acualli ipan nechicahualiztli}²
◆ ipan +: edad no conocida o encubierta de los muchos años que alguno tiene diciendo ser de menos años de los que ha. {nino, coneitta nipiltontli ipan ninehua}¹ reconocer algo, o caer en la cuenta de lo que no entendía bien. pret.: noyollo ipan oya. {yollo ipan yauh, no}²