Diccionario español - nahuatl estándar
Se encontraron 26 resultados para «nada».
nada: amotlein, atle, amitla
nada más: san
así nada más: san ijkon
de nada: amitla
en nada: atlein, nitlajko
eso nada más: sakon
agua oxigenada: aayolistli
Canadá: Kanautlan
corazonada: yoloyotl
cornada: tekukuauilistli
empanada: tlaoyotl, textlaoyotl
empanada dulce: nekutlaoyotl
ensenada: anepalko
entenada: siuatekoneuatl
granada (arma): teposxiuki
granada (fruta): esxokotl
Granada (nación): Granadia
granadino: granatekatl, granadatl
jornada: tekipanoli
manada: sentlamatin
nadador: akisani, akuini
nadar: tlamaneloa, akui
Pinotepa Nacional: Pinoltepan (Lugar sobre piedra desmoronada o molida)
rebanada: tlaxoxotli
sal refinada: istapinoli
tierra amontonada: tlaltepeuali
Diccionario nahuatl estándar - español
Se encontraron 28 resultados para «nada».
amitla: nada, de nada
amotlein: nada
atle: nada, sin
atlein: en nada
nitlajko: en nada
san: solo, nomás, nada más
san ijkon: así nada más
aayolistli: agua oxigenada f
akisani: nadador
anepalko: bahía f, ensenada f
elotamali: tamal de elote m, empanada de maíz con granos de elote.
esxokotl: granada f
etamali: tamal de fríjol m, empanada de maíz rellena de frijoles.
granadatl: granadino
Granadia: Granada
istapinoli: sal refinada f
Kanautlan: Canadá m
maneloa: nadar (nitla-)
nakakoyonki: barbacoa f, carne cocinada en un hoyo bajo la tierra.
Omiteotl: Omiteotl (Dios esqueleto), deidad descarnada que permanecerá así hasta la reestructuración del universo.
sentlamatin: manada f
tamali: tamal m, empanada tradicional de maíz con carne y chile.
tekukuauilistli: cornada f
teposxiuki: granada f, arma de fuego.
tlaltepeuali: escombrado, tierra amontonada f
tlaoyotl: empanada f
tlaxoxotli: rebanada f
yoloyotl: corazonada f
Diccionario nahuatl de la huasteca veracruzana - español
Se encontraron 31 resultados para «nada».
ajki vb.: Nada. Está nadando.
axtlá adv.: No existe. No hay. ej. Axtlá onka nikaj, aquí no hay nada.
Axtlajki 1 vb.: No dio fruto. Nama axtlajki tamaxokotl, hoy no dio la ciruela. 2 No es nada, como respuesta de lasgracias.
kajtok adj.: Vacío. Sin nada. ej. Kajtok ni chachapali, esta olla está vacía.
kakauatik adj.: 1 Agujerado. 2 Vacío por dentro porque no tiene nada.
pankisa pres.: Sale. Está saliendo. El término no tiene nada que ver con el pan de pantsi, pan. Pankisaj, pl.
papatlaka v.frec.: Está aleteando. No tiene nada que ver con el verbo cambiar (patla).
tlajkotsi adj.: Sólo la mitad. Nada más la mitad. dim. De tlajko.
tlakajto adj. 1 Está vacío. No hay nada o nadie. 2 Cuando no se oye ningún ruido. Reina el silencio.
tlanestok adj.: Cuando ya la claridad es total. Cuando el sol aparece con todo su esplendor. No hay nada de oscuridad.
ajkí vb.: Ya está nadando.
Ajkiketl El que se dedica a nadar. n. Nadador. Ajkinij, pl.
ajkisneki vb.: Desea nadar. ej. Na niajkisneki, yo quiero nadar.
ajkistli 1 vb.: Acción de nadar. 2 n. Natación.
ajkiti v.direc.: Irá a nadar.
ajkitiya v.direc.: Va nadando.
ajkitiyasneki v.direc.: Desea ir nadando.
ajkito v.direc.: Fue a nadar.
ajkiyaya vb.: Estaba nadando.
e- pref.: Es un prefijo común que indica frijol, por ejemplo: etixtli, empanada, tortilla gruesa rellena de frijol.
etixkanaua vb.: Está torteando empanadas.
etixtli n.: Empanada. Tortillas gordas que contienen capas de frijol molido. Véase tixtli.
kauali adj.: Dejado, abandonado. ej. Milkauali, milpa abandonada después de una cosecha.
koapatlaxtik adj.: Cabeza aplanada.
nakasteka vb.: Acostar algo de manera inclinada, de lado. ej. Kinakasteka, lo acuesta de lado.
okixxinaxtli n.: Espermatozoide. Okix de okixtli, macho y xinaxtli, semilla seleccionada para la siembra.
patlaxtik adj.: Plano, extendido. ej. Patlaxtik motsonteko, tu cabeza está plana, aplanada, aplastada.
-tsi suf.: Las palabras terminadas en tsi, indica respeto, admiración, veneración. ej. Ueuentsi, viejito.
uilokali t.lit.: Casa de la paloma. n. Jaula que está destinada para la paloma.
xinacholi n.: Semilla seleccionada. Esperma. ej. Tlakaxinacholi, esperma de hombre.
xinaxtli n.: Semilla seleccionada que se usa para la siembra. Semen.
Diccionario nahuatl - español de Clavijero
Se encontraron 6 resultados para «nada».
atle: nada
atlein: nada
tlani: mandar, pedir, desear. Este verbo por sí solo nada significa, pero compuesto con otros significa mandar, pedir, desear, y principalmente pretender lo que el otro verbo dice.
aneneloa: nadar
tlakxiuiteki: nadar
xochipaltapachtli: cierta concha encarnada
Diccionario nahuatl - español de Molina editado por UNAM
Se encontraron 150 resultados para «nada».
amo icquen ninochihua: no se me dar nada de lo que acaece, ni hacer caso de ello.²
amo nictlazotilia: estimar en poco o en nada.¹
amo quen nocommati: no se me dar nada por lo que acaece, o no sentir ni hacer caso de nada. pret.: amo quen onocomma.²
amo titla: no eres nada.²
amonquizazque +: no os aprovechará nada. {amotle amonquizazque}²
amotle amonquizazque: no os aprovechará nada.²
anepilhuiliztica: abarrisco, o sin dejar nada. adv.²
anitle: no soy nada.²
anitlei: ídem. (anitle: no soy nada.)²
aoc niyehuati: no ser ya para nada, por estar flaco y debilitado. pret.: aoc oniyehuatic.² Véase: aocniyehuati.
aoctle +: cuando no hay nada o cuando falta todo. {in aoctle}¹ qué remedio hay, o qué podemos ya hacer; i no le hay; y por tanto prestemos paciencia? {ca aoctle ipatica}¹ no hay cosa que se le iguale. {niman aoctle yuhqui}²
aocuel: no poder ya.¹ no poder ya hacer nada.²
aocueli: ídem. (aocuel: no poder ya hacer nada.)²
aoompa: atado que no sabe ni se amaña a hacer nada.¹ desatinado así.¹ inhábil, o el que hace la cosa al revés.²
aquen nicmati: no se me dar nada, ni curar de algún negocio. pret.: aquen onicma.² no curar ni se le dar nada.¹
aquenancommati: no lo sentís, ni se os da nada de ello.²
aquenca: no va nada en ello, o no hace al caso.²
aquimamati: desatinado así.¹ mentecato.¹ modorro.¹ bobo así.¹ bobo.¹ desaliñado, torpe, que no hace cosa bien hecha.² necio.¹ desaliñado.¹ atado que no sabe ni se amaña a hacer nada.¹ bruto o bestial.¹
atlatlamachihualiztica: abarrisco, o sin quedar nada. adv.²
atle: nada, o ninguna cosa.²
◆ atle +: vivir en pobreza. {monequi, atle notech}² ser codicioso de cuanto hay. pret.: atle oniquixcauh. {ixcahua, atle niqu}² persona necesitada y pobre. {onehua, atle}² sin. preposición. {in atle}² abundoso. {tlatquihua, atle quitemachia}¹ carnal y vicioso. {quixcahuia ininacayo, atle itechquimaxitillani}¹
atle cana monequiz: no se empleará nada de esto en alguna otra cosa.²
atle icnictlazotilia: estimar en poco o en nada.¹
atle inecca: cosa sin provecho que no sirve para nada.² cosa sin provecho.¹
atle inecoca: ídem. (atle inecca: cosa sin provecho que no sirve para nada.)² Véase: atleinecoca.
atle ipam motta: cosa vil, que no se estima ni tiene en nada.²
atle ipampohui: no vale nada, o no hace al caso.²
atle ipan nicmati: estimar en poco o en nada.¹ Véase: atleipan nicmati.
atle iueli: persona sin autoridad. s. que no puede nada.²
atle nechonquixtia: no me aprovechar nada mis diligencias, &c. pret.: atle onechonquixti.²
atle nompohui: no se hacer caso de mí, o no ser tenido en nada.²
atle quimonamictia: experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada.¹
atle quimopachihuia: experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada.¹
atlei: nada, ninguna cosa.¹ ninguna cosa.¹ falta por mengua.¹
◆ atlei +: cuando no hay. {in atlei}² cuando no hay nada o cuando falta todo. {inicuac atlei}¹
atleipan: menospreciar.¹ no tener en nada a los otros.¹
◆ atleipan +: estimar en poco o en nada. {zan niman atleipan niquitta}¹
atleipan niquitta: estimar en poco o en nada.¹ no sentir pena ni hacer caso.¹
atleipan niteitta: desdeñar o menospreciar.¹ no estimar ni tener en nada a otro. pret.: atle ipan oniteittac.² Véase: atleipanniteitta.
atleti, n: tornarse nada.¹ tornarse en nada. pret.: onatletix.²
atletia, n: tornarse nada.¹ ídem. (atleti, n: tornarse nada) pret.: onatletix.² volverse nada o aniquilarse.¹
atletilia, nic: deshacer con menosprecio lo que otro dice o hace.¹
◆ atletilia, nin: aniquilarse o deshacerse. pret.: oninatletili.² tornarse nada.¹ humillarse, apocándose o aniquilándose.¹ volverse nada o aniquilarse.¹
◆ atletilia, nite: deshacer o apocar a otros. pret.: onitlatletili.²
atletilia, nitla: aniquilar alguna cosa, o tornarla a nada. pret.: onitlaatletili.² deshacer con menosprecio lo que otro dice o hace.¹
ayac compohua: el que no estima en nada ni tiene respecto a los otros. pret.: ayac ocompouh.²
ayatle: aún no hay nada.²
ayoctle monectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.² abundancia tal.¹
ayoctle monequi: ídem. (ayoctle monectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.)² abundancia tal.¹
ayoctle motemachia: ídem. (ayoctle monequi: ídem. (ayoctle monectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.))²
ayoctle tlazotli tlatquitl: ídem. (ayoctle motemachia: ídem. (ayoctle monequi: ídem. (ayoctle monectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.)))² abundancia tal.¹
cana: en alguna parte, o lugar. adv.² por algún lugar. adv.¹ en alguna parte.¹ a alguna parte.¹
◆ cana +: no se empleará nada de esto en alguna otra cosa. {atle cana monequiz}² estío tener en lugar. {centonal cana ninemi}¹ quizá en alguna parte o lugar. {azo cana}²
cemixquich +: todo sin quedar nada. {huel cemixquich}¹
centoca, nitla: no dejar nada, o comprar todo cuanto se vende. pret.: onitlacentocac.²
chihua +, nino: arrendar o contrahacer a otro, o tomar persona en farsa. {tepan ninochihua}¹ acertar en los negocios. {vel. ninochihua}¹ no sentir turbación ni alteración en su consciencia. {amo quen ninochihua}² no se me dar nada de lo que acaece, ni hacer caso de ello. {amo icquen ninochihua}² representar en farsa. {tepan ninochihua}¹ contrahacer, o arrendar a otro, o representar persona en farsa. pret.: tepan oninochiuh. {tepan ninochihua}² caberme buena suerte. {vel. ninochihua}¹
compohua +: el que no estima en nada ni tiene respecto a los otros. pret.: ayac ocompouh. {ayac compoa}² tenerse en mucho, o por más eminente y singular que los otros, con soberbia e hinchazón. {ayac itloc, ayac compohua}¹
huel cemixquich: todo sin quedar nada.¹
huelaci: venir la cosa justa. pret.: hueloacic.² justo venir, que no falta nada, o nueva.¹
huelonehua: justo venir, que no falta nada, o nueva.¹
ichiyahuaca inchichihualayotl: nata, que nada sobre la leche.¹
icnictlazotilia +: estimar en poco o en nada. {atle icnictlazotilia}¹
icquen +: recibir en paciencia y con alegría las adversidades. {amo icquen nicchihua in noyollo}¹ no se me dar nada de lo que acaece, ni hacer caso de ello. {amo icquen ninochihua}²
in aoctle: cuando no hay nada o cuando falta todo.¹
inatlei: cuando no hay nada o cuando falta todo.¹
inchichihualayotl +: nata, que nada sobre la leche. {itlaixxo inchichihualayotl}¹ nata, que nada sobre la leche. {yixtzotzoliuhca inchichihualayotl}¹ nata, que nada sobre la leche. {ichiyahuaca inchichihualayotl}¹ nata de leche. {itlaixo inchichihualayotl}²
inecca +: cosa sin provecho. {atle inecca}¹ cosa sin provecho que no sirve para nada. {atle inecca}²
inecoca +: ídem. (atle inecca: cosa sin provecho que no sirve para nada.) {atle inecoca}²
inicuac atlei: cuando no hay nada o cuando falta todo.¹
ipam +: y en vuestro vulgar hablar. {inic ipam mocuepa amotlatol}² milla. {ontzontli ipam matlacpohualli neicxianaliztli}¹ cosa vil, que no se estima ni tiene en nada. {atle ipam motta}² el que tiene vaguidos, o enfermedad de gota coral. {tlayohuallotl ipam momanqui}²
ipampohui: descuento.¹
◆ ipampohui +: no vale nada, o no hace al caso. {atle ipampohui}²
ipan: sobre, preposición.¹ encima de algo. preposición.²
◆ ipan +: echar las cosas a la mejor parte. pret.: cualli ipan oniccuep. {cualli ipan niccuepa}² silla de caballo. {cauallo ipan icpalli}² fiar en hacienda abonándola. pret.: ipan oninixquetz. {ixquetza, ipan nin}² ídem. (mazan huel iuhyauh: moderadamente, o hágase con moderación.) {mazanhuel ipan}² ocho mil y seis cientos. {cenxiquipilli ipan centzontli ipan matlacpohualli}² encomendar mi necesidad al que me puede socorrer en ella, catándole primero la benevolencia. metáf. {atihuitzo atahuayo ipan nimitznomachitia}² airado por mucho tiempo. {icualan ipan nemi}² graduado en ciencia. {tlamahuizomactli ipan tlamatiliztli}² arras de casamiento. {cihua nemactli ipan nenamictiliztli}² caminante así. {cauallo ipan yani}¹ día y medio. {cemilhuitl ipan nepantla tonatiuh}¹ aparecer en figura de alguna cosa. {itla ipan nino, quixtia}¹ aparecimiento así. {itla ipan nequixtiliztli}¹ menospreciar. {atle ipan ni, tlachia}¹ desacato tal. {atle ipan teittaliztli}¹ ídem. pret.: cualli ipan onictlachialti. {cualli ipan nictlachialtia}² tener algo por cosa incomportable y pesada. {ayehualiztli ipan nicmati}² tener en gran estima el padre a su hijo. {cozcateuh quetzalteuh ipan nimitzmati}¹ echar a mala parte las cosas. {zan tlein ipan niccuepa}¹ mediano entre grande y chico. {zan ipan}¹ odrecillo odre pequeño. {zan ipan cualli ehuaxiquipilli}¹ infamia. {aoctle ipan teittalizzotl}¹ tener en gran estima el padre a su hijo. {cozcatl; quetzalli ipan nimitzmati}¹ mes y medio. {centetl metztli ipan tlaco}¹ condición tener así. {yuh ipan nitlacat}¹ tanto y medio. {ixquich ipan centlacol}¹ nacemos con esta naturaleza y condición, o inclinación. {niman yuh ipan titlacati}² oportuna cosa con sazón. {huel ipan monequi}¹ echar las cosas a la más flaca parte. pret.: zantlein ipan oniccuep. {zantlein ipan niccuepa}² obstinación. {acualli ipan nechicahualiztli}¹ hacer algo de mala gana. {tequitl ipan nicmati}¹ tomar en buena parte. {cualli ipan nic, cuepa}¹ edad no conocida o encubierta de los muchos años que alguno tiene diciendo ser de menos años de los que ha. {nipiltontli ipan ninomati}¹ acertar a lo que se tira. {huel ipan nicuica}¹ cabalgar a caballo. {cauallo ipan ninotlalia}¹ airado largo tiempo. {icualan ipan nemi}¹ jinete. {cototzyetiuh ipan cauallo}¹ perseverante. {cualli ipan nemini}¹ id est, no lo ternás por cosa de poco valor. {azanitla ipan ticmatiz}² tener gran amor el padre al hijo. metáf. {quetzalteuh, cozcateuh ipan nimitzmati}² desastrado. {ohui ipan yani}² condición natural. {iuh ipan tlacatiliztli}² arras de casamiento. {cihua tetlauhtilli ipan nenamictiliztli}² tenerse o estimarse en poco. pret.: atle ipan oninottac. {atle ipan ninotta}² perseverancia así. {cualli ipan nemiliztli}¹ libras dos y media. {ontlatamachihualoni ipan tlaco}¹ acertar a lo que se tira. {huel ipan nictlaxilia}¹ infamado ser. {aoctle ipan nitto}¹ infamado. {aoctle ipan nitto}¹ desmerecer. {aoctle ipan ninotta}¹ condición natural. {yuh ipan tlacatiliztli}¹ libra y media. {centlatatnachihuaioni ipan tlaco}¹ oportunamente. {huel ipan}¹ ídem. pret.: cualli ipan onicma. {cualli ipan nicmati}² después que me bautice. {nonecuatequiliz ipan}² ir o andar a caballo. pret.: cauallo ipan onia. {cauallo ipan niauh}² morir de coraje. {nocualan ipan nimiqui}¹ mes y medio. {cemetztli ipan tlaco}¹ caminante así. {cauallo ipan yetiani}¹ cabalgar a caballo. {cauallo ipan nitleco}¹ caminar a caballo. {cauallo ipan nietiuh}¹ airado largo tiempo. {icualan ipan nemini}¹ desastrado. {ohui ipan yani}¹ estimar en poco o en nada. {atle ipan nicmati}¹ marzal cosa de este mes. {marzo ipan mochihuani}¹ dos libras y media. {ontlatamachihualoni ipan tlaco}² lo mismo es que noyollo connamiqui. {noyollo ipan yauh}² siete cientos. {centzontli ipan caxtolpohualli}² ocho mil y seis cientos. {cenxiquipilli ipan centzontli ipan matlacpohualli}² aparecer en figura de otra cosa. pret.: itla ic oninoquixti. {itla ipan ninoquixtia}² ídem. (icualan ipan nemi: airado por mucho tiempo.) {icualan ipan nemini}² obstinación o perseverancia en el mal. {acualli ipan nechicahualiztli}²
◆ ipan +: edad no conocida o encubierta de los muchos años que alguno tiene diciendo ser de menos años de los que ha. {nino, coneitta nipiltontli ipan ninehua}¹ reconocer algo, o caer en la cuenta de lo que no entendía bien. pret.: noyollo ipan oya. {yollo ipan yauh, no}²
itlaixxo inchichihualayotl: nata, que nada sobre la leche.¹
ittaz, tiqu +: empero tú lo verás. s. lo que no crees. {ate tiquittaz}²
◆ itta, nite: no tener en nada a los otros.¹ mirar.¹ mirar de arriba abajo.¹
◆ itta, nonte: ir a visitar a otro, o mirar a otro. pret.: ononteittac.² visitar ir a ver.¹
◆ itta +: mirar adentro. {caliticpa nonte itta}¹ mirar de arriba abajo. {tlaninite, itta}¹ mirar adentro. {tlaticpa nonte, itta}¹ mirar por diversas partes. {nohuiampa nite, itta}¹ menospreciar. {atleipan nite, itta}¹ mirar por diversas partes. {ahuic nite, itta}¹ ir a ver otra vez. {yenoceppa nonte, itta}¹ mirar arriba. {acohuic nonte, itta}¹
◆ itta +, niqu: remedar. {tetech niquitta}¹ pesar o ponderar el negocio con diligencia. {huel ni, quitta}¹ edificarse, tomando ejemplo de otro. {tetech niquitta}¹ empobrecerse. {yecococ teopouhqui niquitta}¹ tener en poco a otro. {atleipan ni, quitta}¹ echar a buena parte lo que se dice o hace. {cuallipan niquitta}¹ destruir patrimonio. {atlequen niquitta}¹ pesar o ponderar el negocio con diligencia. {huel ni, quitta}¹ asestar tiro. {ipan niquitta}¹ echar a mala parte las cosas. {aompa niquitta}¹ no sentir pena ni hacer caso. {atleipan niquitta}¹ aprovecharme alguna cosa. {itla itechpa niquitta}¹ contrahacer letra o escritura de otro. {tetech niquitta}¹ preciar en poco o menospreciar. {atleipan ni, quitta}¹ estimar en poco o en nada. {zan niman atleipan niquitta}¹ estimar en poco o en nada. {atleipan niquitta}¹ preciar en poco o menospreciar. {atleipan ni, quitta}¹ tener en poco a otro. {atleipan ni, quitta}¹
◆ itta +, nite: adivinar en agua. {atlan niteitta}¹ agorar en agua. {atlan, niteitta}¹ alcanzar de cuenta a otro, entendiéndole. {ayo niteitta}¹ no estimar ni tener en nada a otro. pret.: atle ipan oniteittac. {atleipan niteitta}² mirar a todos en derredor. pret.: nohuiampa oniteittac. {nohuiampa, niteitta}² agorar en agua. pret.: atlan oniteittac. {atlan niteitta}² mirar a otro de mal ojo, o con aborrecimiento. pret.: anel oniteittac. {anel, niteitta}² desdeñar o menospreciar. {atleipan niteitta}¹
◆ itta +, nonte: mirar al que está arriba. pret.: acohuic ononteittac. {acohuic nonteitta}² mirar adentro. {tlecopa nonteitta}¹ mirar arriba. {nonte, acopa itta}¹
◆ itta, nino +: tenerse o estimarse en poco. pret.: atle ipan oninottac. {atle ipan ninotta}² estimarse en poco. {atleipan ninotta}¹ desmerecer. {aoctle ipan ninotta}¹
◆ ittaz, niqu +: hartarse con hastío. {aocnel niquittaz}¹
iueli +: persona sin autoridad. s. que no puede nada. {atle iueli}²
macazotlein: aunque no haya nada, o no sea nada, o no hagas caso de que no haya nada, o que haya falta.¹ no sea nada.²
machitla: nada, ninguna cosa.¹ ninguna cosa.¹ no nada, o ninguna cosa. respondiendo a otro.²
mati, nocom +: lo mismo es que aquen nic mati. {aquen nocommati}² no se me dar nada por lo que acaece, o no sentir ni hacer caso de nada. pret.: amo quen onocomma. {amo quen nocommati}²
mati, nom: saber dónde está la casa, o el lugar, o saber allá. pret.: onomma. vel. onommatito.²
◆ mati, nite: menospreciar.¹
◆mati, nitla: contrahacer a otros, o decir gracias y donaires o trazar algo. pret.: onitlamat.² saber como quiera.¹
◆ mati +: aficionarse o aplicarse a algo. {itla itech nino, mati}¹ no saber. {amo nic, mati}¹ sentir con otro. {tehuan iuh nino, mati}¹ saber o sentir algo. {nocon, mati}¹ no saber. {anic, mati}¹ preciar en poco o menospreciar. {atleipan nic, mati}¹ menospreciar. {ayac ipannite, mati}¹ sospechar. {ayo nino, mati}¹ saber o sentir algo. {com mati noyollo}¹ venir a la memoria o caer en la cuenta o en el negocio, acordándose de lo que tenía ya muy olvidado. {noyollocon mati}¹
◆ mati +, mo: familiar, o mansa cosa. {tetech momati}² familiar cosa. {tetech momati}¹
◆ mati +, nic: no sé sentir la cosa, siquiera como el que sueña algo. {ayatemico nicmati}² saber alguna cosa de coro, así como oración. &c. pret.: notenco onicma. {notenco nicmati}² echar a buena parte lo que se dice o hace. {cuallipan nicmati}¹ no tener ya cuenta con el sueño. o con el dormir. pret.: aoc nocochiz onicma. {aoc nocochiz nicmati}² tener algo por cosa incomportable y pesada. {ayehualiztli ipan nicmati}² yo sé lo que conviene. {nehuatl nicmati}¹ caducar. {ayoc nicmati}¹ de coro saber algo. {notenco nicmati}¹ no curar ni se le dar nada. {aquen nicmati}¹ hacer cuenta que es pascua o día de fiesta. {ipan nicmati in yepascua in yeilhuitl}¹ padecer. {cococ teopouhqui nicmati}¹ no sentir pena ni hacer caso. {amo quen nicmati}¹ estimar en poco o en nada. {atle ipan nicmati}¹ gustar. {nocamac nicmati}¹ yo sé lo que conviene. {ne nicmati}¹ tener en poco a otro. {atleipan nicmati}¹ no se me dar nada, ni curar de algún negocio. pret.: aquen onicma. {aquen nicmati}² saber en cosas divinas. {teoyotl nicmati}¹ poner por caso. {ipan nicmati}¹ saber de coro. {notenco nicmati}¹ perder la vergüenza. {ayoc nicmati}¹ sentir por algún sentido. {iuh nicmati}¹ hacer algo de mala gana. {tequitl ipan nicmati}¹ perseverar, o continuar y proseguir algo. pret.: iccen onicma. {iccen nicmati}² amar a su hijo, así como a joya, o piedra preciosa. {cozcateuh quetzalteuh i pan nicmati}² ídem. pret.: cualli ipan onicma. {cualli ipan nicmati}² gustar o sentir algo en el paladar. pret.: nocamac onicma. {nocamac nicmati}² poner por caso, o hacer cuenta que fue así, o que no fue así. pret.: ipan onicma. {ipan nicmati}² olvidarse o no tener cuenta con el comer. pret.: aoc notlacual onicma. {aoc notlacual nicmati}²
monectoc +: abundancia tal. {ayoctle monectoc}¹ haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada. {ayoctle monectoc}² haber toda abundancia de lo necesario. {atle monectoc}²
monequiz +: no se empleará nada de esto en alguna otra cosa. {atle cana monequiz}²
motta +: cosa vil, que no se estima ni tiene en nada. {atle ipam motta}² vil cosa de poco precio. {atleipan motta}¹ discordes y enemistados. {aimel motta}¹
nechonquixtia +: aprovecharme alguna cosa. {itla nechonquixtia}¹ serme provechosa alguna cosa. pret.: itla onechonquixti. {itla nechonquixtia}² no me aprovechar nada mis diligencias. &c. pret.: atle onechonquixti. {atle nechonquixtia}²
nequi, anic: no querer. pret.: aonicnec.²
◆nequi, anonte: ídem. (anonteaquia: desfavorecer o no hacer cuenta de alguno) pret.: aonontenec.² malquerer.¹ desfavorecer a alguno.¹
◆ nequi, nech: menester haber.¹ tener necesidad o haber menester algo. pret.: onechnec.²
◆ nequi, nic: querer algo o gastar y emplear alguna cosa. pret.: onicnec.² querer por voluntad.¹ despender o gastar.¹ gastar en bien.¹ costa hacer.¹
◆ nequi, nite: admitir a otro para algún negocio.² admitir a alguno a alguna cosa.¹
◆ nequi +: más querer. {occenca yenic, nequi}¹
◆ nequi +, mo: excusada cosa, no necesaria. {amo monequi}¹ forzado es. {huel monequi}¹ aprovecharse de algo. {notech, monequi}¹ forzado es. {cenca monequi}¹ mesa portátile. {nohuian huel monequi mesa}¹ cosa bien empleada y gastada provechosamente. pret.: iuetzian omonec. {iuetziam monequi}² oportuna cosa con sazón. {huel ipan monequi}¹ oportuna cosa con sazón. {yuetzian monequi}¹ oportuna cosa con sazón. {imonequian monequi}¹ convenir o ser necesario. {tetech monequi}¹ abundancia tal. {ayoctle monequi}¹ ídem. (ayoctle monectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.) {ayoctle monequi}² ser alguna cosa muy necesaria, o es muy necesario. s. que se haga así. pret.: huel omonec. {huel monequi}² ilícita cosa. {amo monequi}¹ inconveniente, cosa que no conviene. {amo monequi achihualiztli}¹ convenirme. {notech monequi}¹ menester haber. {notech monequi}¹
niman: encontinente o luego.¹ luego; adv.¹ luego, y luego, o encontinente. conjunción.²
◆ niman +: negar de todo en todo. {zan niman amo nicnomachitoca}¹ no hizo sino comer e irse. & sic de alijs. {zantequitl otlacuac o niman oya}² y no luego. {ayamo niman}² no luego. {amo niman}¹ en ninguna manera. {zan niman amo}¹ luego encontinente. {auh niman}¹ y luego. adv. {auh niman}² luego encontinente. {ic niman}¹ estimar en poco o en nada. {zan niman atleipan niquitta}¹ no, e ninguna manera. {zan niman amo}¹ encontinente o luego. {zan niman}¹ y luego encontinente, o por lo cual. conjunción. {ic niman}² en ninguna manera. adv. {atle niman}²
onehua: haber recaudo para todos, o venir justa y cabal la cosa, o alcanzar y llegar la soga, o el madero adonde era menester, alcanzar parte de alguna cosa a todos. pret.: oonehuac.² cabal lo que viene justo.¹ justo venir, que no falta nada, o nueva.¹
◆ onehua +: alcanzar y venir justa la cosa. pret.: hueloonuac. {huel onehua}²
otlanentlan: haber hecho todo lo posible en algún negocio, y no aprovechar nada.² experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada.¹
otlayeyecauh: experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada.¹ haber intentado y hecho todo lo posible en algún negocio.²
◆ otlayeyecauh: = ouellalalan²
ouellallallan: experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada.¹
oueltlatlatlan: experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada.¹
pilhuia, anino: castigar brava y cruelmente.¹ llevar el ladrón cuanto había, sin dejar nada, o castigar con crueldad grande, o destruir el pedrisco, o el hielo todo lo sembrado. pret.: aoninopilhui.²
◆ pilhuia, nicte: colgar algo a otro de algún pao. &c pret.: onictepilhui.² colgar alguna cosa a otro.¹
pohui: desdecir el color.¹
◆ pohui, ni: hacer los otros caso de mi persona. pret.: onipouh.² ser tenido o estimado en algo.¹ Véase además: tlapohui.
◆ pohui, non: ser tenido o estimado en algo.¹
◆ pohui, nom +: no se hacer caso de mí, o no ser tenido en nada. {atle nompohui}²
popoloa, nitla: costa hacer.¹ desperdiciar o destruir algo, o hacer costa, borrar alguna cosa, o obscurecer la claridad grande a la pequeña. pret.: onitlapopolo.² tornar en nada.¹ destruir algo.¹ borrar escritura.¹ raer de la memoria.¹ gastar usando.¹ obscurecer otra cosa con mayor luz.¹ gastar lo que perece.¹ desperdiciar algo.¹
◆ popoloa +, nitla: emplear en algo la hacienda. {ipan nitlapopoloa}¹ ídem. pret.: ipan onitlapopolo. {ipan nitlapopoloa}²
quen +: no sentir pena ni hacer caso. {amo quen nicmati}¹ no se me dar nada por lo que acaece, o no sentir ni hacer caso de nada. pret.: amo quen onocomma. {amo quen nocommati}² no sentir turbación ni alteración en su consciencia. {amo quen ninochihua}²
quimonamictia: apropiado para alguna cosa.¹ convenirle o cuadrarle algo.¹ cosa que le cuadra y le está bien a alguno. pret.: oquimonamicti.²
◆ quimonamictia +: experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada. {atle quimonamictia}¹
◆ quimonamictia: = quimopanitia²
quimopachihuia: apropiado para alguna cosa.¹ medicina que es a propósito de la necesidad que alguno padece con la enfermedad que le fatiga. pret.: oquimo-pachihui.²
◆ quimopachihuia +: experimentar o haber hecho todo lo posible en algún negocio, para que hubiese efecto y no aprovechar nada. {atle quimopa-chihuia}¹
telchihua, nic: estimar en poco o en nada.¹
◆ telchihua, nite: menospreciar a otro. pret.: onitetelchiuh.² maldecir o murmurar.¹ menospreciar.¹ desdeñar o menospreciar.¹ injuriar.¹ peer en disfavor de otro.¹
◆ telchihua, nitla: abominar o maldecir alguna cosa. pret.: onitlatel-chiuh.² reprochar.¹ maldecir algo.¹ Véase además: tlatelchihua.
◆ telchihua, teca-nitla: abominar, maldecir y despreciar a otros con desdén y gran enojo. pret.: teca onitlatelchiuh.²
temachia +, mo: ídem. (ayoctle mo-nequi: ídem. (ayoctle monectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.)) {ayoctle motemachia}² abundancia tal. {aoctle motemachia}¹
temoxictiani: el que no tiene en nada a otro, ni hace caso del.²
titla +: hacer algo todos juntos. pret.: otitla-mochcahuique. {mochcahuia, titla}² tirar y acertar muchos juntamente a lo que se tira. pret.: otitlanepammotlaque. {nepan motla, titla}² no eres nada. {amo titla}²
tlacxihuitequini: nadador que nada.¹ nadador tal.²
tlalnemi +: tierra estéril en la cual no se cría nada. {zan tlalnemiuhyan}¹
tlamaneloani: nadador que nada.¹ nadador con las manos.²
tlamina, mo: raudo de río que corre con gran furia, o el pez que nada reciamente.² raudo por cosa ligera, como corriente de río; &c.¹
tlatlapehuia, ni: acrecentar, aumentar, o añadir algo. pret.: onitlatlapehui.²
◆ tlatla-pehuia, nino: emborracharse algún tanto, o estar un poco alegre por haber bebido bien, o probar muchas maneras de vino, hasta quedar harto y contento de beber, sin pagar nada. &c. pret.: oni-notlatlapehui.² probar muchos vinos para se hartar de ellos, socolor de querer comprar vino.¹ borrachear templadamente.¹
tlatquitl: vestidura generalmente.¹ mueble cosa.¹ hacienda, o vestidos.² hacienda.¹ traje de vestido.¹ posesión.¹ bienes de fortuna.¹ Véase también: tetlatqui, itlatqui, amotlatqui.
◆ tlatquitl +: abundancia tal. {ayoc miximati tlatquitl}¹ esclavina. {otlica tlatquitl}¹ luto de vestidura. {nezahualizmicca tlatquitl}¹ abundancia tal. {ayoctle tlazotli tlatquitl}¹ obispal, cosa de obispo. {obispo tlatquitl}¹ real cosa. {tlatoca tlatquitl}¹ común cosa, s: de todos. {nepan tlatquitl}¹ abundancia tal. {miec tlatquitl}¹ papahígo. {otlica tlatquitl}¹ pascual, cosa de pascua. {pascua tlatquitl}¹ abundancia muy grande de riquezas y bienes. {ayoc miximati tlat quitl}² menudencias o alhajas. {texti-tica tlatquitl}¹ alhajas de casa, o menudencias. {textica tlatquitl}² ídem. (ayoctle motemachia: ídem. (ayoctle monequi: ídem. (ayoctle monectoc: haber abundancia de todo lo que es necesario, o no faltar nada.))) {ayoctle tlazotli tlatquitl}² ídem. (tiacapanyotl: hacienda de mayorazgo.) {tiacapan tlatquitl}² armas o insignias de valientes y esforzados soldados. {tiacauh tlatquitl}² ídem. (tiyacapanyotl: hacienda de primogénito y mayorazgo, o cosa de éstos.) {tiyacapan tlatquitl}² guarnición de caballo el, jaez. &c. {cauallo tlatquitl}² vestiduras de obispo. {obispo tlatquitl}² esclavina, o ropa de camino. {otlica tlatquitl}² guarnición de caballo. {cauallo tlatquitl}¹
ahahuitzocalaqui, n: nadar debajo del agua. pret.: onaahuitzocalac.²
ahapopoti, n: nadar debajo del agua. pret.: onaapopotic.²
ahuazhuatamalli: empanada de tamal grande.² empanada grande.¹
ahuitzocalaqui, n: nadar debajo del agua. pret.: onahuitzocalac.² nadar debajo del agua.¹
anetenaquiliztica: desenfrenadamente así.¹
atlan ninotlamina: nadar reciamente. pret.: atlan oninotlamin.²
atlehuel ixpan: ídem. (atlehuelitic: persona deslenguada o desenfrenada, que no guarda secreto.)² Véase: atlehuelixpan.
atlehuelitic: persona deslenguada o desenfrenada, que no guarda secreto.² desbocado en hablar.¹
atlixco ni, tlacxihuitequi: nadar por encima.¹
atlixco ni, tlamaneloa: nadar por encima.¹
camactic: seco un poco medio seco o sazonado, como maíz o frijoles.¹ cosa tierna y reciente, como la mazorca de maíz antes que esté del todo sazonada y seca, &c.²
campana +: esquilón. {piyaztic campana}¹ campana bendecida, o consagrada. {tlateochihual campana}² campana esquilonada. {piyaztic campana}²
cecentlamanca: manada a manada. adv.¹ estar las partes cada una por sí, divididas y apartadas unas de otras.²
cecentlamantin: manada a manada. adv.¹ manada a manada. adv.²
ceceyotl: caña, s: el tuétano o meollo.¹ tuétano del hueso.¹ sebo de animal.¹ meollo o tuétano de huesos.¹ riñonada.¹ sebo de animal, riñonada, tuétano. o caña de vaca.² Véase también: iceceyo.
cemilhuinenemiliztli: jornada camino de un día.¹ jornada de un día.²
cemilhuitl monenemi: jornada camino de un día.¹ una jornada.²
cemitoa, nic: deliberar o proponer determinadamente de hacer algo.¹
◆ cemitoa, nitla: proponer firmemente alguna cosa. pret.: onitlacemito.² proponer en la voluntad.¹ prometer.¹ deliberar o proponer determinadamente de hacer algo.¹ determinar y proponer de hacer algo.¹
cemixnahuatia, nino: proponer determinadamente alguna cosa. pret.: oninocemixnahuati.² escarmentar.¹ determinar de enmendar la vida.¹
◆ cemixnahuatia, nite: despedir del todo, o para siempre a alguno, o echarle de casa. pret.: onitecemixnahuati.² despedir de todo en todo.¹
cenmecatl: manojo o manada.¹
centexcalli: hornada una cocedura.¹ una hornada de pan, o de otra cosa.²
centlacuitlalpilli: manojo o manada.¹ hace o haz de cosas menudas.¹ un manojo o hace de cosas menudas.²
centlalpilli: manojo o manada.¹ hace o haz de cosas menudas.¹ una resma de papel, o un manojo de cosas menudas.²
centlamantin: manada de ganado menudo o mayor.¹ yunta de bueyes o mulas.¹ hato, o atajo de ganado, o una yunta de bueyes.²
centlamantin ichcame cequi ichcatl: atajo de ganado o manada.¹
centlatectli: rebanada.¹ pedazo.¹ rueda como de pescado.¹
centlatectli tocino: un jamón de tocino, o un pedazo de alguna cosa, una rebanada de algo, o una rueda o tarazón de pescado.² lonja de tocino.¹ torrezno de tocino.¹
centlaxotlalli: una rebanada de algo.² rebanada.¹
centlaxotlaltica: con una rebanada.²
cequi +: atajo de ganado o manada. {centlamantin ichcame cequi ichcatl}¹
chichiquilli: flecha arpón.²
◆ chichiquilli +: flecha arponada. {mitl chichiquilli}¹
choloa: chorrear el agua.¹
◆ choloa, ni: huir, saltar, o ausentarse, o saltar o chorrear el agua. pret.: onicholo.² huir como quiera.¹ saltar.¹
◆ choloa, non: echarse a nadar.¹
◆choloa +: descabullirse. {temacpa ni, choloa}¹ saltar hacia otra cosa. {tehuicpa ni, choloa}¹ saltar en otra cosa. {tepan ni, choloa}¹ hollar. {ipan ni, choloa}¹ huir alejos. {hueca ni, choloa}¹ modorro. {aicholoayan choloa}¹ saltar a lejos. {hueca non, choloa}¹
◆ choloa +, ni: escaparse antes que le echen mano. {teixpampa nicholoa}¹ ídem. pret.: temacpa onicholo. {temacpa nicholoa}² modorrear. {anocholoayan nicholoa}¹ huir de los contrarios, retirándose. {teixpampa nicholoa}¹ escaparse de entre las manos. {temacpa nicholoa}¹
◆ choloa +, non: saltar gran trecho. pret.: hueca ononcholo. {hueca noncholoa}²
cochihuayan: dormitorio.¹ manida de jornada.¹ mesón.¹ cámara o celda para dormir.¹ posada o mesón.¹ dormitorio, mesón, celda o cámara para dormir.²
cuacuauhuia, nite: dar cornada el toro. pret.: onitecuacuauhui.² cornada dar.¹
cuahuitl: madera.¹ árbol generalmente, palo o madero.¹ madero.¹ enfermedad.¹ árbol, madero o palo.²
◆ cuahuitl +: tocón de árbol cortado. {tetecuintic cuahuitl}¹ membrillo, árbol conocido. {membrillo cuahuitl}¹ ciruelo de castilla. {ciruela cuahuitl}¹ reprender. {tetl cuahuitl nicte, toctia}¹ oliva o aceituno. {aceite cuahuitl}¹ castigar riñendo, o de palabra. {tetl cuahuitl nictetoctia}¹ reprensión. {tetl cuahuitl tetoctiliztli}¹ digno de castigo. {tetl cuahuitl toctiloni}¹ limón el árbol. {limon cuahuitl}¹ naranjo árbol. {naranja cuahuitl}¹ enfermedad o castigo. metáf. {tetl cuahuitl}² cidro árbol. {cidra cuahuitl}² horca. s. el palo o rollo de donde cuelgan y ahorcan a algunos. {temecanil cuahuitl}² corregir y castigar a otro pret.: tetl cuahuitl onictetocti. {tetl cuahuitl nictetoctia}² ciruelo árbol. {ciruelas cuahuitl}² la copa del árbol. {imalacayocan in cuahuitl}² naranjo. {naranja cuahuitl}² ídem. (nelhuayo cuauhtoctli: árbol o estaca con raíces para plantar.) {nelhuayo cuahuitl}² árbol de melocotón. {melocoton cuahuitl}² álamo, o otro árbol semejante. {pepeyo cuahuitl}² copa de árbol. {imalacayocan in cuahuitl}¹ árbol, pilar o columna de una brazada de grueso. {centlanahuatectli cuahuitl}¹ guía o pimpollo llevar, o tener el árbol. {izcallo in cuahuitl}¹ tronco de árbol cortado. {tetecuintic cuahuitl}² peral, árbol conocido. {peral cuahuitl}² membrillo, el árbol. {membrillo cuahuitl}² madroño, el árbol. {tepetoma cuahuitl}² árbol, o otra cosa así de dos brazadas de grueso. {ontlacuitlanahuatectli cuahuitl}² ramas de árbol. {imama in cuahuitl}² hacina de leña ayuntada, o maderos ayuntados. {tlatecpicholli cuahuitl}² el que es castigado y corregido o reprendido de otros. {tetl cuahuitl tlatoctilli}² cidro. {cidra cuahuitl}¹ lima el árbol. {lima cuahuitl}¹ enmendado. {tetl cuahuitl tlatoctilli}¹ peral, árbol conocido. {peral cuahuitl}¹ rama de árbol. {imama in cuahuitl}¹ capado árbol. {cenca tzone cuahuitl}¹ árbol o pilar de dos brazadas de grueso. {ontlanahuatectli cuahuitl}¹ melocotón, árbol conocido. {melocoton cuahuitl}¹ rama de árbol. {yitzcallo in cuahuitl}¹ estaca para atar bestia. {cauallo cuahuitl}¹ tinada de madera. {tlacententli cuahuitl}¹ hacina de leña. {tlatecpicholli cuahuitl}¹ tronco de árbol cortado. {tetepontic cuahuitl}²
cuahuitli +: granado árbol. {granada cuahuitli}¹
cuaichpol: desmelenado.¹ desmelenada persona.²
cuauhquetzalli: hacina de leña.¹ leña hacinada.¹ hacina de leña.²
cuauhtemalli: tinada de madera.¹ tinada, o rimero de madera.²
cuauhtlalilli: tinada de leña.² tinada de leña.¹
cuepca; no: mi vuelta, o mi tornada.²
cuitlatitica: doler la llaga enconada, o el nacido antes que reviente. pret.: ocuitlatiticac.²
ehuayotl: hollejo de legumbre.¹ cáscara de granada, tuna, &c.¹ mondaduras en esta manera.¹ hollejo de cualquier cosa.¹ piel o pellejo.¹ pellejo, y cáscara, o mondadura de fruta.²
espada +: desenvainada espada. {tlacopintli espada}¹ desenvainada espada. {tlaantli espada}¹
granada cuahuitli: granado árbol.¹
granada icueponca: flor de granada.¹
granada ixochiyo: flor de granada.¹
granada ixotlaca: flor de granada.¹
granada peyotl: tela de granada.¹
granada xocotl: granada fruta de este árbol.¹H