Diccionario español - nahuatl estándar
Se encontraron 51 resultados para «nos».
nos: tech-
a nosotros: tech-
al menos: nenkan
algunos: akamej
alumnos: machtianimej, tlamachtiltin
arenoso: xalo
arrebatar de las manos: makuilia
bosque de pinos: okoyotl
buenos días: kuali tonaltin, panolti
camino arenoso: xalojtli
carnoso: nakayo
cavernoso: ostotlan
ciudad de Zacatecas: Sakatekapan (Lugar sobre la tierra de los zacatecanos)
Colima: Kolman (Lugar de los hombres de brazos y manos)
comulgar: noselilia
comunión (sacramento): niknoselistli
con nosotros: totlok
correcaminos: ejekatotolin (geococyx californianus)
cisituanos: kixtianimej
de nosotros: to-
derechos humanos: nauatiltlakayotl
detrás de nosotros: tikampa
días vanos: nemontemi
dinosaurio: ueykuetspalin
doler los intestinos: kuitlaxkokoya
dolor de intestinos: kuitlaxpantlasalistli
Elota: Elotan (Lugar de elotes o granos de maíz)
ensuciarse las manos: matsoui
entre algunos: tenepantlan, tetsalan
es decir: anoso
escarabajo luminoso: kokuyotl
escribanos: amatlakuiloke
gelatinoso: tsakuanik
hace algunos días: yikenan
hace unos días: yektel
harinoso: pinoltik
hermanos: iknimej
hombres (humanos): tlakamej, (sufijo) -tlakaj, -tekaj
hongo venenoso: miknanakatl
huerfanos: iknomej
humanos: tlakamej
iguana: kuaukuetspalin, osouitli (tenosaura iguana)
Jaltomate: Xaltomak (Lugar de los tomatillos arenosos)
La Venta: Olman (Lugar de manos elásticas)
lagartija: kuexin, kuetspalin, topitstli (sceloporus tenosauria)
lavarse las manos: momatekia
leones africanos (plural): momolo
leones americanos (plural): mistin
luminosidad: tonameyotl
Managua: Manauak (Lugar en la orilla de las manos)
manos: mama
Diccionario nahuatl estándar - español
Se encontraron 51 resultados para «nos».
tech-: a nosotros, nos
Achkautli: Achcauntli (Primero el tiempo) el más viejo de los decanos que se pone la piel de las mujeres desolladas durante rituales.
akakalotl: cuervo de agua m, ave acuática de color negro, que pronostica buenas cosechas.
akamej 2: algunos, algunas
akomama: manos arriba
anoso: o sea, es decir
axnosiuatl: burra f
Chantiko: Chantico (En la casa), diosa del hogar y las amas de casa, a la cual al nacer los niños o niñas se le en entierra la placenta con algunos objetos.
chichimekaj: chichimecas m, queretanos m
Chichimekapan: Regíon Chichimeca f, región geográfica que comprende los estados mexicanos de Hidalgo, Querétaro, Mexico, Guanajuato, San Luís Potosí, Tamaulipas, Nuevo León, Coahuila, Zacatecas, Aguascalientes, Durango y Chihuahua.
ejekatotolin: correcaminos m (geococyx californianus)
elotamali: tamal de elote m, empanada de maíz con granos de elote.
Elotan: Elota (Lugar de elotes o granos de maíz), Sinaloa.
esoltesoni: sangrador, persona que limpia y recoge la sangre de los enfermos o de los ofrendados en sacrificios humanos.
iluikatlapoloamoxtli: libro astral m, documento donde se registra el recorrido de los fenómenos astrales y es auxiliar del calendario azteca.
itestlajtlakoli Motekusoma: síndrome de Beatriz m, hispanofobia f, reacción o efecto que suelen tener algunos los mexicanos o indígenas encontra de los españoles o conquistadores
◆ tratando a los hispanos con coraje como seres despreciables por las humillaciones y martirios que sufrieron sus ancestros amerindios durante el periodo colonial de La Nueva España (México).
itonalmeyotsitsiuan: sus rayos luminosos
Ixachitlakaj: americanos, indígenas, amerindios (plural)
kaktimanilistli: soledad f, bonanza f, nostalgía f, morriña f
kaxtiltekaj: castellanos m, hispanos m, españoles m
Ketsalkoatl: Quetzalcoatl (Serpiente emplumada o Serpiente-Quetzal), dios de las artes, de la paz y de la vida moral, que vivió en Tollan Xicotitlan (hoy,Tula de Allende) el cual fue el descubridor del maíz como símbolo de la unión del cielo con la tierra, de la materia y el espirítu. fue embriagado y a causa de ese acto pecaminoso, huye hacia el oriente y se va en una barca de serpientes por el mar hasta cumplir con su promesa de regresar para salvar a su pueblo de la perdición en el año uno caña (ce acatl), fecha ca coincide con la llegada de los españoles en 1521 a las costas del golfo de México.
Kolman: Colima (Lugar de los hombres de brazos y manos), nombre de un estado de la Republica Mexicana y de la ciudad capital.
kuali tonali: buenos días
kuali tonaltin: buenos días
kuaukuetspalin: iguana f, iguano m (tenosaura iguana)
kuetspalin: lagarto m (crocodilus alligator), lagartija f (sceloporus tenosauria), día del calendario azteca.
kuexin: lagartija f (sceloporus tenosauria)
kuitlaxkokoya: doler los intestinos
kuitlaxpantlasalistli: dolor de intestinos m
machtianimej: estudiantes m, alumnos m, discípulos m
makuilia: arrebatar de las manos
mama: manos f
mamatso: manosear
mamatsouak: manoseado
Mayapan: península de Yucatán f, Región Maya f, comprende los estados mexicanos de Yucatán, Campeche, Quintana Roo, Tabasco, Chiapas, y las naciones centroamericanas de Guatemala, Belice, El Salvador y Honduras.
metlapili: metlapil m, mano de metate f, piedra en forma de barra que se usa para moler granos sobre el metate.
metlatl: metate m, piedra cuadrangular con tres patas que se usa para moler granos.
mexikaj: mexicanos
Mexikapan: Mexicapan (Lugar de los mexicanos), barrio de la ciudad de Zacatecas.
Mexikatsinko: Mexicaltzingo (Lugar de los pequeños mexicanos), estado de México.
Michoakapan: Región Tarasca f, Región Purhépecha f, comprende los estados mexicanos de Michoacán, Guerrero, México, Querétaro, Guanajuato, Colima y Jalisco.
miknanakatl: hongo venenoso m
Mixtekapan: Región Mixteca f, regíon geográfica que comprende los estados mexicanos de Oaxaca, Puebla y Guerrero.
momatekia: lavarse las manos
nakayo: carnoso, carnudo
nakayomej: carnudos, carnosos
nauaj: nahuas m, mexicanos m, mexicanas f, aztecas m
nauatiltlakayotl: derechos humanos m
nauojtli: crucero m, cruce de caminos m
nemontemi: nemontemi (días vanos), días bisiestos o días inútiles del calendario azteca.
nenkan: al menos, por lo menos
Diccionario nahuatl de la huasteca veracruzana - español
Se encontraron 58 resultados para «nos».
santika adv.: Juntos, al mismo tiempo. ej. Santika tiasej mila, nos iremos juntos a la milpa.
tech- pref. pron.: A nosotros. nos. Ejemplos: techijlí, nos dice, techkaua, nos deja; techkuito, nos fue a traer, techmaka, dénoslo, nos dá,
Tikintlanetokej : los hemos invitado. ej. Tikintlanetokej ma techpaleuitij mostla, los hemos invitado para que nos ayuden mañana.
timokamouikej nos hablamos, nos platicamos.
timopaktisej: nos vamos a curar.
Timopaleuikej: nos ayudamos.
totlaneuaj: Nuestros peones. Personas que nos ayudan en el trabajo.
uan cj.: Y. ej. Noijni uan na tiyouij mila, mi hermano y yo nos vamos a la milpa.
ajatik adj.: Están tiernos, aguados, tienen poca consistencia.
altepetl n. : Pueblo, ciudad, cabecera municipal, población es grande y cuenta con algunos servicios.
amaxochitl n.: Flores hechas de papel. Adornos de papel Véase amatl y xochitl..
apachkoatl n.: Serpiente trepadora, no venenosa que acostumbra vivir en las palmeras.
apasoayotl n.: Frijoles guisados con epazote. ej. Na ijnalok nijkuajki apasoayotl, yo comí en la mañana unos frijoles con epazote.
asasaka v.frec.: Acarrea agua. ej. Yaló nochi touantij tiasasakakej, ayer todos nosotros acarreamos agua.
atlajnali adv.: Al otro lado del arroyo. ej. Ipan ne atlajnali istok nosistata, al otro lado del arroyo está mi abuelo.
auaixpa adv.: Sobre los encinos. Ahuaixpa, poblado del municipio de Orizatlán.
auatitla n.: Lugar donde abundan los encinos. Encinal. Ahuatitla, poblado del municipio de Xochiatipan y Orizatlán.
auilnemilistli vb.: Vivir en placeres obscenos.
axoxotik adj.: Verde claro, limón. Cuando la letra a se le antepone a un nombre que se refiere a un color, indica que se trata de un color más claro, menos intenso.
ayotitla 1 adv.: En los frijoles. Donde hay frijol. ej. Na nijkuajki kuaxilotl tlen isitok ayotitla, yo comí plátanos cocidos en los frijoles.
chalauijtli n.: Chalahuite. Árbol de la familia de las leguminosas.
chokoxtik adj.: Chocoyo. Color amarillento, como el pelo de algunos gatos o perros.
elmatlatl n.: Membrana que envuelve los intestinos. Véase matlatl.
ijnosiuayotl n.: Viudez de la mujer. Ijno de ijnotsi y siuatl, mujer.
ijnotisej vb.: Van a quedar huérfanos, sin compañía.
kakamatl adj.: Mazorca que crece al lado de la principal y contiene muy pocos granos.
kentsi adj.: Poco, menos, menor cantidad en proporción a algo de más.
koaixtik adj.: Canoso.
koaketsali n.: Tarea de leña. Que corresponde más o menos unas veinticinco cargas.
koatoktli n.: Palo con punta que se usa para sembrar granos, como el maíz y el frijol.
kokoti adj.: Tiene granos.
koxtok vb.: Está dormido. Koxtokej, pl. ej. Noijniuaj koxtokej, mis hermanos están dormidos.
majko adv.: 1 En la mano. Entre las manos. ej Momajko, en tus manos. 2 momajko, bajo tu responsabilidad.
majtikí vb.: Lavarse las manos. Momajtikí, se lava las manos.
manejnemi vb.: Camina con las manos. Gatea. Ma de maitl, mano y nejnemi, caminar. ej. Ni mokone yeuaja manejnemi, tu hijo desde hace que está gateando.
manejnemilistli vb.: Acción de caminar con las manos.
manejnenti v.direc.: Va caminando con las manos. Va gateando.
manotsa vb. Llamar a alguien con las manos. ej. Kimanotsa se ichpokatl, llama con la mano a una jovencita.
mapeli n.: Brazada. Los indígenas lo usan como una forma de medir. La extensión de las manos.
mapeló vb.: Extiende las dos manos.
masakoatl n.: Venadillo. Serpiente no venenosa, que llega a medir hasta cinco metros de largo.
matemó vb.: Buscar algo con las manos, a tientas. Kimatemó, lo busca con las manos, lo busca a tientas.
matepeua vb.: Tirar algo con las manos. Sembrar al boleo.
matepeualistli vb.: Acción de tirar algo con las manos. Sembrar al boleo.
mateposo adj.: Tiene fierro en las manos. Tiene herradura.
molkatl adj.: Mazorca de segunda clase porque tiene muy pocos granos de maíz y no se usa para la siembra.
momajko adv.: 1 En tus manos. 2 Bajo tu tutela. ej. Ni tototl nomajko istok, este pájaro en mis manos está.
momajtikí vb.: Se lava las manos. Momajtikiaj, pl.
nextamalkoko: 1 adj. Cuando el nixtamal tiene un sabor a cal porque se le puso en exceso. 2 Espinillas, granos que brotan en el rostro.
nojkí 1 adv.: También. ej. Na nojkí nias, yo también voy a ir. 2 cj. Moneki nojkí tojuantij ma tiyakaj, es importante que también nosotros vayamos.
noseya adj.: De otra manera, de otro modo, distinto.
ojmaxali n.: Horcadura. Donde se unen dos caminos. Véase ojtli y maxali.
ojpanatl n.: Agua de lluvia que corre por los caminos, después o cuando está lloviendo. Véase ojtli.
ojsenkajketl n.: Persona que se encarga de reparar los caminos. Proviene de la palabra ojtli y senkauas.
okuiloj adj.: Tiene gusanos. Está agusanado.
okuilpajtli n.: Desparasitante. Medicamento para los gusanos, lombrices.
osomajtla adv.: Donde abundan los changos, los monos.
paua n.: Pagua. Especie de aguacate, con la diferencia que esta es más grande y la parte carnosa tiene fibras.
Diccionario nahuatl - español de Clavijero
Se encontraron 50 resultados para «nos».
akuakua: sapo grande y venenoso
anka: es lo mismo que el ergo de los Latinos
anose: vel, aut
anoso: vel, aut
asakemma: vale lo mismo que el Potius de los latinos, antes o más ahina
au: partícula equivalente al veró de los latinos. Cenca nimitztlazotla ; auh inic moyollo pachihuiz, etcétera. Mucho te amo, y para que te satisfagas, etcétera. Auh quen tihuitz. ¿Y bien cómo vienes ?
auatototl: ave semejante al estorno, que vive en los encinos
aueyaktli: sierpe venenosa del Reino de México de la clase de los hemorrhoos
auilnemilistli: vida disoluta, placeres obcenos
axin: la grosura de ciertos gusanos que se emplea útilmente en la Medicina
chiaukoatl: cierta sierpe venenosa de cascabeles
chipatli: cierta planta medicinal y lactífera, cuya leche es venenosa
ejekakoatl: cierta serpiente venenosa y muy ligera
eloauatekalotl: cierto gusano espinoso
iknosiuatl: mujer pobre ; pero se dice comúnmente de la viuda
ilamatlantli: cierta planta espinosa y medicinal
iskauitli: cierto gusano palustre que comían los antiguos mexicanos
istakkoatl: cierta serpiente ágil y venenosa
istakkuauxiyotl: nombre de dos árboles resinosos y medicinales
istaksasalik: nombre de dos plantas medicinales cuya raíz es muy glutinosa
kakalotototl: cierta ave de la clase de los estornos
kampa: adverbios de tiempos correspondientes al ubi ?,al unde ?, al quo ? y al qua ? de los latinos
kan: adverbios de tiempos correspondientes al ubi ?,al unde ?, al quo ? y al qua ? de los latinos
kanin: adverbios de tiempos correspondientes al ubi ?,al unde ?, al quo ? y al qua ? de los latinos
kennosonel: ¿Qué remedio ? ¿ Qué se ha de hacer ?
koauilxochitl: cierta planta espinosa cuya flor es semejante a la de Jericó
kopalxokotl: cierto árbol resinoso, fructífero, medicinal y de buena madera
koyoli: fruto del tamaño y figura de una nuez, que lleva una palma espinosa
kuaukoyoli: coyole, cierta palma muy espinosa, que [cría] unas nueces durísimas
kuaukuespalkuitlapili: planta espinosa de una rara figura
kuikuilkoatl: cierta pequeña serpiente muy venenosa
kuitlakopali: cierto árbol que lleva una resina blanca, dura, y algo olorosa, al cual llaman también Xioquahuitl, por tener la corteza como sarnosa
manelsan: siquiera, a lo menos
manose: lo mismo que ma
manoso: lo mismo que ma
mapopoua: lavarse las manos
masannel: siquiera, a lo menos
masel: siquiera, a lo menos
masel: siquiera, a lo menos. Véase Manelzan
matekia: lavarse las manos
matelsa: siquiera, a lo menos
matia: poner o dar manos
maxtlatl: pañetes de que usaban antiguamente los mexicanos. .
mikoatl: saetilla, serpiente que se lanza contra los caminantes, o el jaculum de los latinos
nelnoso: se compone con varios interrogativos para denotar precisión o necesidad.
nosan: aún, todavía
nose: vel, aut
noska: llamar, hablar
noso: vel, aut
nosonel: se compone con varios interrogativos para denotar precisión o necesidad.
Diccionario nahuatl - español de Molina editado por UNAM
Se encontraron 68 resultados para «nos».
canel totechitauhqui: pues es así que nos está prometido.²
cuepca tlapaloa, nite: saludar al que nos saluda.¹ Véase además: tecuepca.
dios +: la paz dentro señor. {itetlamatcanemitiaya in dios}² desacaté y ofendí a nuestro señor dios. {ixco icpac oninen in totecuiyo dios}² ídem. (itechpouhqui in dios: cosa dedicada o diputada para dios.) {itechpohui in dios}² dedicado a dios, o cosa ofrecida y dedicada a dios. {itetzinco itauhquin dios}² ira de dios. {itlahueltzin in dios}² está extendida la misericordia de dios por todo el mundo. {oquitzacutimoman initetla ocolilitzin dios in nohuian cemana}² su trinidad de dios. {iyeitilitzin dios}² el ser o la esencia de dios. {iyelitzin in dios}² ídem. (itecencuiltonoaya in dios: ídem. (itecempapaquiliztiaya in dios: la bienaventuranza y gloria sempiterna que da nuestro señor dios.)) {itecentlamachtiaya in dios}² la bienaventuranza y gloria sempiterna que da nuestro señor dios. {itecempapaquiliztiaya in dios}² extenderse, o volar por todas partes la fama de nuestro señor dios. pret.: nohuian otepan actimotecac initeyotzin dios. {nohuian tepan actimoteca initei otzin dios}² después del bautismo. {inoyo nicceli iniatzintotecuiyo dios}¹ paraíso celestial. {itecentlamachtiayan dios}¹ consagrar o dedicar algo a dios. {itech nicpoa in dios}¹ consagrada cosa así. {itechpouhqui in dios itech opohualoc in dios}¹ dedicar algo a dios. {itetzinco nicpoa in dios}¹ hacia dios. {ihuictzinco in dios}² ídem. pret.: ihuictzinco in dios onictlamelahualti innotlachihualiz. {ihuictzinco in dios nictlamelahualtia in notlachihualiz}² el beneplácito de dios. {iuelmach in dios}² enderezar la intención a dios. {yuictzinco nictlachialtia yo dios in notlachihualiz}¹ quiso, o fue servido nuestro señor dios. {iyollotlamatic intotecuiyo dios}² ira de dios. {icualanilitzin dios}² consagrar o dedicar algo a dios. {itech niquitoa in dios}¹ dedicar algo a dios. {itetzinco niquitoa in dios}¹ consagrada cosa así. {itechpouhqui in dios itech opohualoc in dios}¹ consagrada cosa así. {itech itauhqui in dios}¹ convertirse a nuestro señor dios. {ihuictzinco ninocuepa in totecuiyo dios}² en la gloria eterna. {itecempapaquiltiaya in dios}¹ ira de dios. {itlahueltzin in dios}¹ ira de dios. {icualanilitztzin totecuiyo dios}¹ ídem. (iyelitzin in dios: el ser o la esencia de dios.) {iyeliz in dios}² enderezar a dios sus obras, y la intención de ellas. pret.: ihuictzinco in dios onictlachialti innotlachihual. {ihuictzinco in dios nictlachialtia in notlachihual}² ay dios y señor nuestro. s. que nos ayudará. {ommoyetztica in totecuiyo dios}² desacaté y ofendí a nuestro señor dios. {ixtzinco icpactzinco oninen in totecuiyo dios}² cosa dedicada o que pertenece a dios. {itetzinco pouhquin dios}² la trinidad. de dios. {yeitilitzin dios}² dedicar o ofrecer algo a dios. pret.: itetzinco onicpouh in dios. {itetzinco nicpohua in dios}² dedicar algo a dios. pret.: itetzinco oniquito in dios. {itetzinco niquitoa in dios}² cosa dedicada o diputada para dios. {itechpouhqui in dios}² dedicar o diputar algo para dios. pret.: itech oniquito in dios. {itech niquitoa in dios}² cosa dedicada, o consagrada a dios. {itech itauhquin dios}² ídem. (itecempapaquiliztiaya in dios: la bienaventuranza y gloria sempiterna que da nuestro señor dios.) {itecencuiltonoaya in dios}²
◆ dios +: orar a dios. {nic, tlatlauhtia in dios}¹ perezoso o negligente ser en el servicio de dios. {nic, tlacomati initlayecoltiloca dios}¹ dios +, nicno: orar a dios con lágrimas y llanto. pret.: onicnochoquiztlatlauhtili in dios. {choquiztlatlauhtilia in dios, nicno}² rogar o orar a dios con gemidos y lágrimas. {nicno, choquiztlatlauhtilia in dios}¹ orar a dios con gemidos y lágrimas. {nicno, choquiz tlatlauhtilia in dios}¹
dios +: la paz dentro señor. {itetlamatcanemitiaya in dios}² desacaté y ofendí a nuestro señor dios. {ixco icpac oninen in totecuiyo dios}² ídem. (itechpouhqui in dios: cosa dedicada o diputada para dios.) {itechpohui in dios}² dedicado a dios, o cosa ofrecida y dedicada a dios. {itetzinco itauhquin dios}² ira de dios. {itlahueltzin in dios}² está extendida la misericordia de dios por todo el mundo. {oquitzacutimoman initetla ocolilitzin dios in nohuian cemana}² su trinidad de dios. {iyeitilitzin dios}² el ser o la esencia de dios. {iyelitzin in dios}² ídem. (itecencuiltonoaya in dios: ídem. (itecempapaquiliztiaya in dios: la bienaventuranza y gloria sempiterna que da nuestro señor dios.)) {itecentlamachtiaya in dios}² la bienaventuranza y gloria sempiterna que da nuestro señor dios. {itecempapaquiliztiaya in dios}² extenderse, o volar por todas partes la fama de nuestro señor dios. pret.: nohuian otepan actimotecac initeyotzin dios. {nohuian tepan actimoteca initei otzin dios}² después del bautismo. {inoyo nicceli iniatzintotecuiyo dios}¹ paraíso celestial. {itecentlamachtiayan dios}¹ consagrar o dedicar algo a dios. {itech nicpoa in dios}¹ consagrada cosa así. {itechpouhqui in dios itech opohualoc in dios}¹ dedicar algo a dios. {itetzinco nicpoa in dios}¹ hacia dios. {ihuictzinco in dios}² ídem. pret.: ihuictzinco in dios onictlamelahualti innotlachihualiz. {ihuictzinco in dios nictlamelahualtia in notlachihualiz}² el beneplácito de dios. {iuelmach in dios}² enderezar la intención a dios. {yuictzinco nictlachialtia yo dios in notlachihualiz}¹ quiso, o fue servido nuestro señor dios. {iyollotlamatic intotecuiyo dios}² ira de dios. {icualanilitzin dios}² consagrar o dedicar algo a dios. {itech niquitoa in dios}¹ dedicar algo a dios. {itetzinco niquitoa in dios}¹ consagrada cosa así. {itechpouhqui in dios itech opohualoc in dios}¹ consagrada cosa así. {itech itauhqui in dios}¹ convertirse a nuestro señor dios. {ihuictzinco ninocuepa in totecuiyo dios}² en la gloria eterna. {itecempapaquiltiaya in dios}¹ ira de dios. {itlahueltzin in dios}¹ ira de dios. {icualanilitztzin totecuiyo dios}¹ ídem. (iyelitzin in dios: el ser o la esencia de dios.) {iyeliz in dios}² enderezar a dios sus obras, y la intención de ellas. pret.: ihuictzinco in dios onictlachialti innotlachihual. {ihuictzinco in dios nictlachialtia in notlachihual}² ay dios y señor nuestro. s. que nos ayudará. {ommoyetztica in totecuiyo dios}² desacaté y ofendí a nuestro señor dios. {ixtzinco icpactzinco oninen in totecuiyo dios}² cosa dedicada o que pertenece a dios. {itetzinco pouhquin dios}² la trinidad. de dios. {yeitilitzin dios}² dedicar o ofrecer algo a dios. pret.: itetzinco onicpouh in dios. {itetzinco nicpohua in dios}² dedicar algo a dios. pret.: itetzinco oniquito in dios. {itetzinco niquitoa in dios}² cosa dedicada o diputada para dios. {itechpouhqui in dios}² dedicar o diputar algo para dios. pret.: itech oniquito in dios. {itech niquitoa in dios}² cosa dedicada, o consagrada a dios. {itech itauhquin dios}² ídem. (itecempapaquiliztiaya in dios: la bienaventuranza y gloria sempiterna que da nuestro señor dios.) {itecencuiltonoaya in dios}²
◆ dios +: orar a dios. {nic, tlatlauhtia in dios}¹ perezoso o negligente ser en el servicio de dios. {nic, tlacomati initlayecoltiloca dios}¹ dios +, nicno: orar a dios con lágrimas y llanto. pret.: onicnochoquiztlatlauhtili in dios. {choquiztlatlauhtilia in dios, nicno}² rogar o orar a dios con gemidos y lágrimas. {nicno, choquiztlatlauhtilia in dios}¹ orar a dios con gemidos y lágrimas. {nicno, choquiz tlatlauhtilia in dios}¹
itech nemachoni: cosa amigable y de buena conversación, o persona a quien nos aficionamos por ser afable y graciosa.² Véase: itechnemachoni.
mani, topam: los que nos rigen y gobiernan. pret.: topam omanca.²
nemachoni +: cosa amigable y de buena conversación, o persona a quien nos aficionamos por ser afable y graciosa. {itech nemachoni}²
netechmotla, mo: ídem. (netechcacalatza, mo: lo mismo es que motechachalatza) pret.: omonetechmotlac.² cutir un huevo con otro, o cosa así.¹ herirse unas cosas con otras.¹
◆ netechmotla, nitla: cutir, o herir una cosa con otra. pret.: onitlanetechmotlac.² quebrar una cosa con otra.¹ cutir un huevo con otro, o cosa así.¹ herir una cosa con otra.¹
◆ netechmotla, tito: toparse así ambos.¹
◆ netechmotla +, nino: ludir el un tobillo con el otro, cuando caminamos y nos lastimamos. pret.: oninoquequeyol netechmotlac. {quequeyol netechmotla, nino}²
ommoyetztica in totecuiyo dios: ay dios y señor nuestro. s. que nos ayudará.²
pepechtli: colchón o ropa sobre que nos echamos a dormir, o albarda, o cimiento.² albarda.¹ cama, s: la ropa.¹
◆ pepechtli +: cama mullida y blanda. {zoneuhqui pepechtli}² cama de paja. {zaca pepechtli}² mullida cama. {yamanqui pepechtli}¹ mullida cama. {zoneuhqui pepechtli}¹
platanos +: racimo de dátiles o de plátanos. {cemo mocholli platanos}¹
quequeyol netechmotla, nino: ludir el un tobillo con el otro, cuando caminamos y nos lastimamos. pret.: oninoquequeyol netechmotlac.²
tlapaloa, nite: saludar a otro. pret.: onitetlapalo.² saludar a alguno.¹
◆ tlapa-loa, nitla: probar muchos vinos para se hartar de ellos, socolor de querer comprar vino.¹ Véase además: tlatlapaloa.
◆ tlapa-loa, nonte: visitar ir a ver.¹
◆ tlapaloa, tito: saludarse uno a otro.¹
◆ tlapaloa +: saludarse uno a otro. {nepanotl tito, tlapaloa}¹
◆ tlapaloa +, nite: saludar al que nos saluda. {nite, cuepca tlapaloa}¹
tlazotla, anite: malquerer.¹
◆ tlazotla, nino: amarse a sí mismo. pret.: oninotlazotlac. et sic de alijs.² amarse a sí mismo. pret.: oninotlazotlac.² encarecerse tenerse en mucho.¹ estimarse en mucho.¹
◆ tlazotla, nite: amar a otro. pret.: onitetlazotlac.² querer bien amando.¹ amar a otro.¹
◆ tlazotla, tic? +: a cuál de ellos amas más? {acye in occenca tictla-zotla?}²
◆ tlazotla, timo: tú te amas.²
◆tlazotla, tito: nosotros nos amamos. pret.: otitotlazotlaque.²
topam +: los que nos rigen y gobiernan. pret.: topam omanca. {mani, topam}²
totechitauhqui +: pues es así que nos está prometido. {canel totechitauhqui}²
totecuiyo +: pascua de navidad. {itlaca-tilizilhuitzin totecuiyo jesu christo}¹ cristiano. {itetzinco pohui in totecuiyo jesu christo}¹ ende mal; i; del que se goza del mal que a otro le sucede. {oncan mitzquetz in totecuiyo}¹ convertirse o enmendarse. {yuictzinco ninocuepa in totecuiyo}¹ desacaté y ofendí a nuestro señor dios. {ixtzinco icpactzinco oninen in totecuiyo dios}² las pisadas de nuestro señor jesu cristo. {itlacxipetlaltzin totecuiyo jesuchristo}² la festividad del nacimiento de nuestro señor jesu cristo. {itlacatiliz ilhuitzin totecuiyo jesu christo}² ídem. (ineltococa in totecuiyo: la fe o creencia de nuestro señor.) {ineltococatzin totecuiyo}² ay dios y señor nuestro. s. que nos ayudará. {ommoyetztica in totecuiyo dios}² la fe o creencia de nuestro señor. {ineltococa in totecuiyo}² la venida o advenimiento de nuestro señor jesu cristo. {ihuallalitzin totecuiyo jesu christo}² el nacimiento. o natividad de nuestro señor. {itlacatilitzin totecuiyo jesu christo}² fe o creencia. {ineltococatzin totecuiyo jesu christo}¹ comunión. {iceliloca ininaca-yotzin totecuiyo jesu christo}¹ día de nacimiento. {itlacatiliz ilhuitzin in totecuiyo jesu christo}¹ pisada de pie. {itlacxipetlal-tzin totecuiyo jesu christo, tetipan qui- mocahui}¹ ira de dios. {icualanilitztzin totecuiyo dios}¹ convertirse a nuestro señor dios. {ihuictzinco ninocuepa in totecuiyo dios}² desacaté y ofendí a nuestro señor dios. {ixco icpac oninen in totecuiyo dios}² es propio y pertenece a solo dios. {ineixcahuil in totecuiyo}²
yolmocihui, ni: decir desvaríos, o desatinos. pret.: oniyolmociuh.² hablar cosas sin concierto o sin propósito.¹
acahualli: hierbas secas y grandes para encender hornos.² baldía tierra.¹
acame: algunos.² algunos o algunas.¹
achi: en alguna manera.¹ un poco, o poca cosa, o en alguna manera. adv.² poco, nombre adjetivo.¹ poquito.¹
◆ achi +: las ocho horas del día poco más o menos. {ye achi huecaca in tonatiuh}² poca cosa, o un poquito. adv. {zan achi}² granjear o adquirir algo en lo que se vende. {itlocpa achi hualhuetzi}¹ poco menos. {zan achi quexquich}¹
achi centlacol: mitad un poco menos.¹
achi ixquich: casi tanto. s. como eso, o poco más o menos que eso. adv.² poco más o menos.¹
achi yeyuhqui: poco más o menos.¹
achiyeiuhqui: poco más o menos. s. será ello. adv.²
achtopaitoa, nitla: profetizar. pret.: onitla achto paito.² pronosticar.¹ profetizar.¹
aciz +: a cada uno de nosotros cabrá su parte, o cada cual recibirá su premio y galardón. {ceceyaca totech aciz intotlaxtlahuil}¹ recibiréis vuestra paga. {amotech aciz in amo tlaxtlahuil}²
acocui, m: crecer el río.¹ crecer el río. pret.: omacocuic.²
◆ acocui, nic in huentli ixpantzinco in dios: ofrecer sacrificio a dios de alguna cosa, haciendo algún ademán en el aire, alzando con las manos lo que ofrece.¹
◆ acocui, nin: levantarse del suelo, o empinarse el caballo, o revolar el ave, o batir las alas cuando quiere volar. pret.: oninacoc.² corcovo dar.¹ levantarse.¹
◆ acocui, nitla: alzar o levantar algo en alto. pret.: onitlaacoc.² alzar algo.¹ soliviar lo pesado.¹ levantar a otra cosa.¹
ahaci, n: alcanzar a saber algo enteramente, o tener familiaridad muy particular con personas de calidad. pret.: onaacic.² alcanzar a saber algo de raíz y enteramente, o tener mucha familiaridad con algunos señores.¹ escudriñar la escritura o cosas arduas.¹
◆ ahaci, notech: lastimarme las ortigas o cosas semejantes, pasando por ellas. pret.: notechoaacic.²
ahahuilia, nite: burlar o retozar a alguna persona. pret.: oniteahahuili.² retozar.¹ burlar de manos.¹ halagar.¹
ahua +, m: reñir unos con otros los de una familia. pret.: netech omahuaque. {netech mahua}² lo mismo es que monetechahua. {monetechuia in mahua}²
ahuaque tepehuaque: ciudadanos, o vecinos de pueblo.²
ahuayo: cosa espinosa.² espinosa cosa.¹
ahuillacanequi, tit: echarse pullas los unos a los otros. pret.: otitahuillacanecque.² echarse pullas.¹
aitia, nin +: hacer poquedades o desatinos. pret.: anonezcalicayo oninaiti. {anonezcalicayo ninaitia}²
altepecuaxochquetza, n: amojonar los términos del pueblo. pret.: onaltepecuaxochquetz.² sitio poner así.¹
altepecuaxochtli: sitio por cerco del pueblo.¹ términos o mojones de pueblo o ciudad.²
altepemame: aldeas o aldeanos.²
altepetenanquetza, n: poner términos o mojones a la ciudad. pret.: onaltepetenanquetz.²
altepetepantli: sitio por cerco del pueblo.¹ términos, o mojones de la ciudad.²
amatlacuiloloyan: el lugar público, donde escriben los escribanos.² escribanía pública scilicet el lugar.¹
amina, nin: hacerme mal el agua, por la haber bebido después de haber comido pepinos o hierbas crudas. pret.: oninamin.²
amo: no; adverbio para negar.¹ no. adverbio para negar.²
◆ amo +: flaco que no se puede tener o enfermizo. {niman amo chicahuac}¹ enfermizo. {huihuilinto amo teoquichtlamachti}¹ no, e ninguna manera. {zan niman amo}¹ penitencia no entera. {ayehua amo aci tlamacehualiztli}¹ no porque yo no quiera. {ca amo maca nicnequi}¹ negar de todo en todo. {zanniman amo nicnocuitia}¹ antes no. {caye amo}¹ antes no. adv. {caye amo}² el que no, o aquel que no. {in amo}² en ninguna manera quiero. {niman amo nicea}² en ninguna manera. adv. {niman amo}² no, e ninguna manera. {niman amo}¹ lejos de la verdad. {niman amo nelli}¹ en muy breve espacio de tiempo. {niman amo huecauh}² al revés. {zan amo yuhqui}¹ ídem. (niman amo nicea: en ninguna manera quiero.) {niman amo nicnequi}² recibiréis vuestra paga. {amotech aciz in amo tlaxtlahuil}² no, e ninguna manera. {caza amo}¹ menos; adverbio comparativo. {quenoque in amo}¹ penitencia no entera. {cotonqui amo tzonquizqui tlamacehualiztli}¹ decir mal el juego. {amo paqui amo ahuia in patolli}¹ en ninguna manera. {zan niman amo}¹ negar de todo en todo. {zan niman amo nicnomachitoca}¹ en ninguna manera. {niman amo}¹ menos; adverbio comparativo. {occenca amo}¹ luego. adv. {niman amo huecauh}¹ en ninguna manera. {zanniman amo}²
amo cenca ixquich: poco menos.¹
amo cuacuahue: mocha cosa sin cuernos.¹
amo ixquich: menos es que lo otro.¹ Véase: amoixquich.
amo ninocaqui: no me satisfacer lo que algunos me certifican, o no estar por lo que se sentencia, apelando de ello, y tachando los testigos o recusándolos.²
amocenca quexquich: poco menos.¹
amomoxtli: verde cosa como el moho que se cría en el suelo, o en las paredes cuando llueve algunos días sin cesar.¹
ana +, nic: alentar o tomar huelgo el que tañe trompeta. {nihio nicana}¹ edificarse, tomando ejemplo de otro. {tetech nicana}¹ entresacar algo. {itzalan nicana}¹ tomar ejemplo de otro. pret.: tetech onican. {tetech nicana}² alentar descansando. {nihio nicana}¹ entresacar algo. pret.: itla onican. {itlan nicana}² entresacar algo. {itlan nicana}¹ seguir o imitar vida de otro. {tetech nicana}¹
◆ ana, nin: crecer en el cuerpo. pret.: oninan.² crecer el hombre.¹ abstenerse de algo, o irse a la mano.¹
◆ ana, nite: tomar, asir, o prender, o adiestrar ciego. pret.: onitean.² adiestrar ciego.¹ prender.¹ asir o prender a otro.¹
◆ ana, nitla: trabar, o asir algo, o apartar y quitar alguna cosa. pret.: onitlaan.² quitar, apartar algo.¹ arrancar o sacar lo que está hincado.¹ coger algo arrancándolo.¹ trabar.¹ desarrugar lo arrugado.¹
◆ ana, nonte: acompañar a otro desde su casa.¹
◆ ana, tita: trabarse o asirse unos a otros de las manos para danzar. pret.: otitaanque.²
◆ ana +: cosa correosa como ulli. {ma ana}²
◆ ana +, n: desenvainar espada. pret.: onespada an. {espada ana, n}²
◆ ana +, ni: desenvainar la espada. {ni, espada ana}¹ desensillar bestia. {ni, cauallo silla ana}¹
◆ ana +, nino: contenerse o abstenerse, yéndose a la mano. {nino, tlacahualtia, nin, ana}¹
anonezcalicayo ninaitia: hacer poquedades o desatinos. pret.: anonezcalicayo oninaiti.²
antli +: ídem. (tlayolloanalli: cosa compasada y trazada con compás.) {tlayollo antli}² ave despechugada. {tlaciciotca antli}² un gajo de racimo de uvas, o de otros racimos de plántanos, dátiles, &c. {centla antli}² la décima parte, cosa, o el décimo par. {inic matlactlan antli}² desensillada bestia. {cauallo tla silla antli}¹
aquen topan: no toca a nosotros, ni tenemos que ver en ese negocio.²
ataque: estar nosotros ausentes.² ausente estar.¹
atcicpac nitlachia: menospreciar.¹
ateicpactlachializtli +: menosprecio. {ateixco, ateicpactlachializtli}¹
ateicpactlachiani +: menospreciador. {ateixco ateicpactlachiani}¹
ateixco: menospreciar.¹
ateixco ateicpactlachiani: menospreciador.¹
ateixco, ateicpactlachializtli: menosprecio.¹
ateixittaliztica: menospreciando. adv.¹
ateixittaliztli: menosprecio.¹
ateixittani: menospreciador.¹
ateixpan: en ausencia de algunos.²
atemauhca ittani: menospreciador.¹
atemauhcaittaliztli: menosprecio.¹
atl +: mar. {ilhuica atl}² agua caliente. {totonqui atl}¹ menguante de la mar. {huey atl ilotca}¹ bebida de cacao con maíz. {cacahua atl}¹ agua viva. {yolihuani atl}¹ agua que va sosegada y mansa. {ixmantiuh atl}¹ enmendar castigando. {tetlcuahuitl nictetoctia atl cecec}¹ lavazas. {tlapac atl}¹ juntarse los ríos o arroyos. {cetia in atl}² ídem. (motetepeyotia in atl: hacer grandes olas el agua. pret.: omotetepeioti.) {motetepetlalia in atl}² agua fría. {itztic atl}² bebida de maíz cocido. {pozol atl}² crecer alguna cosa, o aumentarse mucho. pret.: iuhquinatloueiyac, omoteponazo, omotomauh. {iuhquin atl hueyya, moteponazoa, motomahua}² agua viva. {yoliliz atl}² corren buenos arroyos o ríos de agua. et sic de alijs. {cuacualli quiquiza in atl}² estrecho de mar entre dos tierras. {imonamicyan in ilhuicac atl}² agua de pies. {necxi papac atl}² olas grandes hacer. {motetepeyotia in atl}¹ suero de leche. {chichihualayo atl}¹ mansa agua que corre y va llana. {zanmantiuh atl}¹ agua de testimonio y verdad. {neltiliz atl}² agua viva. {yolihuani atl}² agua que va sosegada y mansa, como tabla de río. {ixmantiuh atl}² estrecho de mar entre dos tierras. {ipitzahuayan in ilhuica atl}² lo mismo es que cuacualli atl quiquiza. {quiquiza incuacualli atl}² hacer grandes olas el agua. pret.: omotetepeyoti. {motetepeyotia in atl}² agua cocida. {icucic atl}² salobre agua. {poyec atl}¹ lavazas. {tlapapac atl}¹ mar generalmente. {huey atl}¹ crecer y aumentarse mucho alguna cosa. {yuhqui atl hueyya}¹ olas grandes hacer. {motetepetlalia in atl}¹ mansa agua que corre y va llana. {ixmantiuh atl}¹ encañar agua. {tlallitic nicuica in atl}¹ mar generalmente. {ilhuica atl}¹ hidionda volverse el agua. {tlailihui in atl}¹ menguante de la mar. {huey atl inecuepca}¹
◆ atl +, nic: agotar el agua. {nic, huatza in atl}¹
◆ atl +, nino: espantarse. {nino, tonalcahualtia yuhquin atl nopan quiteca}¹
atlaixittalli: menospreciado.¹