Diccionario náhuatl ⇄ español en línea en AULEX
Documentación / Más diccionarios


Diccionario nahuatl estándar - español

Se encontraron 51 resultados para «tetl».

tetl: piedra f
akaitetl: caña de azúcar f (sacharum officinarum)
akaltetlalinkatekoni: lastre m
akantetlaneui: semejante
apastetl: cazuela f
apoltetl: grava f
atetl: huevo m
atetlakamatilistli: desobediencia f
atetlakamatini: desobediente, incumplido
atetlasa: poner huevos
atoyatetl: guajarro m
ayotetl: melón m (cucumis melo)
chauatetl 2: concuño m
chauatetl 1: cuarzo m
chiankakatetl: mazapán m
estetliokolili: donación sanguínea f
etetl: garbanzo m (cicer arietinum)
istetl: uña f
itetl: barriga f, panza f, estómago m
kakalotetl: piedra de cuervo f
kalmikistetl: estructura arquitectónica f
kamatetl: cachete m, mejilla gruesa f
kanautetl: huevo de pato m
michtetl: caviar m, huevo de pescado m
mikistetl: esqueleto m
miktetl: cadáver m
nextetl: concreto m, hormigón m
ometliltetl: dieresis f, dos puntos m
sentetl: absoluto
sentetl: completo
sentlamotetl: pedrada f
sesentetl: cada uno por su parte, de uno en uno
sitlalminatetl: aerolito m
siuatetl 1: ovulo m
siuatetl 2: vientre de embarazo f
siuatetlanamiuki: criada f, empleada domestica f
soltetl: huevo de codorniz m
tenextetl: piedra caliza f
teposmalakakaltetl: metro m, tren ligero m, transporte metropolitano.
tetlachiuilistli: causa f
tetlaixpoluiani: borrador
tetlaixpoluili: goma f
tetlaixtlatilili: desengañado
tetlaixtlatilistli: desengaño m
tetlakakitli: noticiero m
tetlakamatilistli (amo): rebeldía f
tetlakamatilistli: obediencia f
tetlakamatini (amo): rebelde
tetlakamatini: obediente
tetlakatiliani: engendrador
tetlakatililistli: engendro m

Diccionario nahuatl - español de Clavijero

Se encontraron 42 resultados para «tetl».

tetl: piedra
estetl: especie de jaspe
ichkatetl: cierta tierra blanca y antifebril
iskitetl: véase Ixquich
itetl: vientre
ixtetlatsini: abofetear
koatetl: bagre, pez conocido
makuiltetl: el quinto
matlaktetl: décimo
nakatetl: desnudo
nakatsontetl: protervo
naltonatetl: piedra resplandecente o preciosa
nautetl: con in, o inic, el cuarto
okosotetl: resina aromática
sentetl: uno, primero
teotetl: cierta piedra negra mineral parecida al azabache
tetetla: pedregales
tetla: pedregal
tetlachiui: hechicero
tetlaelti: hediondo
tetlaeltia: heder
tetlaeltilistli: hediondez
tetlakuikuiliani: ladrón
tetlakuikuilistli: robo
tetlamachti: cosa que regocija
tetlamachtikan: lugar de regocijo
tetlaneutia: prestar
tetlaneutilia: prestar algo a otro
tetlaokoliani: misericordioso
tetlaokolilistli: misericordia
tetlaokolti: cosa que entristece
tetlapalolistli: salutación
tetlatia: guao, árbol medicinal y lactífero, cuya leche es tan activa que hace caer los pelos y ulcera la carne
tetlatoka: cierta avispa, que continuamente se ocupa en acarrear tierra y jamás fabrica panal
tetlatoka: vaguear o peregrinar
tetlatsontekiliani: juez
tetlatsontekililistli: juicio
tetlautili: dádiva, o don
tetlaxinki: adúltero
tetlili: cierta tierra negra mineral, de que se sirven los pintores
tlakuauaktetl: diamante
uitsitsiltetl: el ojo de gato, piedra preciosa

Diccionario nahuatl - español de Molina editado por UNAM

Se encontraron 115 resultados para «tetl».

tetl: huevo generalmente.¹ piedra, generalmente.² piedra.¹ enfermedad.¹ canto o piedra.¹ Véase también: iteuh.
tetl +:
tener alguno necesidad de ser reprendido y corregido, o desear alguno ser corregido y enmendado de otros. {cuahuitl tetl quinequi}² endurecerse obstinarse. {yuhquin tetl mocuepa noyollo}¹ duro de corazón. {yuhquin tetl yyollo}¹ ara de altar. {tlateochihualli tetl}¹ piedra imán. {tlaihiyoanani tetl}¹ castigador tal. {cuahuitl tetl quitetoctiani}¹ piedra que se trasluce. {naltona tetl}¹ piedra imán. {tlaihiyoanani tetl}² piedra imán. {tlaa-cocuini tetl}¹ pedregal. {moca tetl}² piedra que se trasluce. {ompa ontlaneci tetl}¹ peña gran piedra. {huey tetl}¹ grande de corazón. {yollo tetl}¹ acarreadas piedras. {tlazactli tetl}¹ reprender, corregir, y castigar a otro. pret.: cuahuitl tetl onictetocti. {cuahuitl tetl nictetoctia}² piedra imán. {tlaacocuini tetl}² aserrar piedras o cosas semejantes. {nic, xoxotla in tetl
tetl cozauhqui: oro.² oro.¹
tetl cuahuitl: enfermedad o castigo. metáf.²
tetl cuahuitl nicte, toctia: reprender.¹
tetl cuahuitl nictetoctia: corregir y castigar a otro. pret.: tetl cuahuitl onictetocti.² castigar riñendo, o de palabra.¹
tetl cuahuitl tetoctiliztli: reprensión.¹
tetl cuahuitl tlatoctilli: el que es castigado y corregido o reprendido de otros.² enmendado.¹
tetl cuahuitl toctiloni: digno de castigo.¹
tetl cuauhtli itlatlacatiliaya: piedra de águila.¹
tetl cuaxochmachiyotl: mojón piedra.¹
tetl huehueyac: risco a peñasco.² risco de peña.¹
tetl ihecayo: vena de piedra.¹
tetl ihuahuanca: vena de pedrera o de cantera.²
tetl itechpa quiza: salir o proceder algo de la piedra.²
tetl yuahuanca: vena de piedra.¹
caxtoltetl +: de diez y seis uno. {in caxtol­tetl once centetl}² de diez y siete uno. {in caxtoltetl omome centetl}² de diez y nueve uno. {in caxtoltetl onnahui cen/t/tetl}² diecisiete. {caxtolli omome, vel. caxtoltetl omome}² ídem. (inic caxtolli: el quinceno.) {inic caxtoltetl}² diecinueve. {cax­tolli onnahui, vel. caxtoltetl onnahui}² dieciséis. {caxtolli oce, vel. caxtoltetl oce}² de quince uno. {in caxtoltetl centetl
cempohualli omome, vel. cempohual-tetl omome: veinte y dos.²
cempohualli onchicuei, vel. cempohual-tetl onchicuei: veinte y ocho.²
cempohualli onnahui, vel. cempohual-tetl onnahui: veinte y cuatro.²
centetl: pieza; lo mismo es que pedazo, vel.¹ hijo uno solo.¹ uno o una.²
◆ centetl +:
ídem. (in ompohualli ce: de cuarenta uno.) {in ompohualli centetl}² de trece uno. {immatlactetl omei centetl}² de once uno. {immatlactetl once centetl}² el sábado. {icchicumilhuitl in centetl semana}² de diez y siete uno. {in caxtoltetl omome centetl}² ídem. (in cempohualli ce: de veinte uno.) {in cempohualtetl centetl}² el primero. {inic centetl}² de doce uno. {im­matlactetl omome centetl}² sábado. {ic­chicomilhuitl in centetl semana}¹ de diez y ocho uno. {incaxtoltetl omei centetl}² una vez uno. {ceppa ce, vel. ceppa centetl}² de diez y seis uno. {in caxtol­tetl once centetl}² de quince uno. {in caxtoltetl centetl}² de catorce uno. {im­matlactetl onnahui centetl}² de diez uno. {immatlactetl centetl}² de diez y nueve uno. {in caxtoltetl onnahui centetl
chichicoontetl +: de siete en siete, o a cada uno siete. {chichicoome, vel. chichicoon­tetl
chichicueetetl +: de ocho en ocho, o cada uno ocho. {chichicueei, vel. chichicuee­tetl
cihuaititl: vientre de mujer.¹ ídem. (cihuai­tetl: vientre de mujer.)²
cozauhqui: rubia cosa.¹ amarillo así.¹ cosa amarilla o rubia.² color amarillo, o oro fino.²
◆ cozauhqui +:
oro. {tetl co­zauhqui}¹ oro. {tetl cozauhqui
cuahuitl tetl nictetoctia: reprender, corregir, y castigar a otro. pret.: cuahuitl tetl onictetocti.²
cuahuitl tetl quinequi: tener alguno necesidad de ser reprendido y corregido, o desear alguno ser corregido y enmendado de otros.²
cuahuitl tetl quitetoctiani: castigador tal.¹
cuahuitl: madera.¹ árbol generalmente, palo o madero.¹ madero.¹ enfermedad.¹ árbol, madero o palo.²
◆ cuahuitl +:
tocón de árbol cortado. {tetecuintic cuahuitl}¹ membrillo, árbol conocido. {membrillo cuahuitl}¹ ciruelo de castilla. {ciruela cuahuitl}¹ reprender. {tetl cuahuitl nicte, toctia}¹ oliva o aceituno. {aceite cuahuitl}¹ castigar riñendo, o de palabra. {tetl cuahuitl nictetoctia}¹ reprensión. {tetl cuahuitl tetoctiliztli}¹ digno de castigo. {tetl cuahuitl toctiloni}¹ limón el árbol. {limon cuahuitl}¹ naranjo árbol. {naranja cuahuitl}¹ enfermedad o castigo. metáf. {tetl cuahuitl}² cidro árbol. {cidra cuahuitl}² horca. s. el palo o rollo de donde cuelgan y ahorcan a algunos. {temecanil cuahuitl}² corregir y castigar a otro pret.: tetl cuahuitl onictetocti. {tetl cuahuitl nictetoctia}² ciruelo árbol. {ciruelas cuahuitl}² la copa del árbol. {imalacayocan in cuahuitl}² naranjo. {naranja cuahuitl}² ídem. (nelhuayo cuauhtoctli: árbol o estaca con raíces para plantar.) {nelhuayo cuahuitl}² árbol de melocotón. {melocoton cuahuitl}² álamo, o otro árbol semejante. {pepeyo cua­huitl}² copa de árbol. {imalacayocan in cuahuitl}¹ árbol, pilar o columna de una brazada de grueso. {centlanahuatectli cuahuitl}¹ guía o pimpollo llevar, o tener el árbol. {izcallo in cuahuitl}¹ tronco de árbol cortado. {tetecuintic cuahuitl}² peral, árbol conocido. {peral cuahuitl}² membrillo, el árbol. {membrillo cua­huitl}² madroño, el árbol. {tepetoma cuahuitl}² árbol, o otra cosa así de dos brazadas de grueso. {ontlacuitlanahua­tectli cuahuitl}² ramas de árbol. {imama in cuahuitl}² hacina de leña ayuntada, o maderos ayuntados. {tlatecpicholli cuahuitl}² el que es castigado y corregido o reprendido de otros. {tetl cuahuitl tlatoctilli}² cidro. {cidra cuahuitl}¹ lima el árbol. {lima cuahuitl}¹ enmendado. {tetl cuahuitl tlatoctilli}¹ peral, árbol conocido. {peral cuahuitl}¹ rama de árbol. {imama in cuahuitl}¹ capado árbol. {cenca tzone cuahuitl}¹ árbol o pilar de dos brazadas de grueso. {ontlana­huatectli cuahuitl}¹ melocotón, árbol conocido. {melocoton cuahuitl}¹ rama de árbol. {yitzcallo in cuahuitl}¹ estaca para atar bestia. {cauallo cuahuitl}¹ tinada de madera. {tlacententli cuahuitl}¹ hacina de leña. {tlatecpicholli cuahuitl}¹ tronco de árbol cortado. {tetepontic cuahuitl
cuauhtli: águila.² águila.¹
◆ cuauhtli +:
águila blanca. {iztac cuauhtli}² piedra de águila. {tetl cuauhtli itlatlacatiliaya
cuaxochmachiyotl +: mojón piedra. {tetl cuaxochmachiyotl
cuepa +, mo: y en vuestro vulgar hablar. {inic ipam mocuepa amotlatol}² endurecerse obstinarse. {yuhquin tetl mocuepa noyollo
◆ cuepa +, nic:
penar por el talión. {tepan niccuepa}¹ echar las cosas a la más flaca parte. pret.: zantlein ipan oniccuep. {zantlein ipan niccuepa}² culpa echar a otro. {tepan niccuepa}¹ echar las cosas a la mejor parte. pret.: cualli ipan oniccuep. {cualli ipan niccuepa}² echar la culpa el acusado al que le acusa. {tepan niccuepa}¹ echar a mala parte las cosas. {zan tlein ipan niccuepa}¹ echar la culpa de algo, al que me la echaba, vengarme de la injuria, o penar a otro por la pena del talión. pret.: otepanniccuep. vel. tepan oniccuep. {tepan niccuepa
huehueyac +: risco de peña. {tetl huehue­yac}¹ risco a peñasco. {tetl huehueyac
huey tetl: peña gran piedra.¹
ichcatomitl: lana de ovejas.¹ lana de ovejas.²
◆ ichcatomitl +:
lana sucia. {tlaillo ichcatomitl}¹ lana merina. {yamanqui ichcatomitl}¹ lana gruesa. {chamahuac ichcatomitl}¹ lana sucia. {ayamo tlapactli ichcatomitl}¹ un vellón o vellocino. {cen­tetl ichcatomitl}² lana merina. {yamanqui ichcatomitl
ihecayo +: vena de piedra. {tetl ihecayo
ihuahuanca +: vena de pedrera o de cantera. {tetl ihuahuanca}² vena de piedra. {tetl yuahuanca
itechpa +: cosa sin provecho. {atle itechpa tiquitta}¹ salir o proceder algo de la piedra. {tetl itechpa quiza}² aprovecharme alguna cosa. {itla itechpa ni­quitta}¹ provecho ser. {itla itechpa nicte ittitia
itlatlacatiliaya +: piedra de águila. {tetl cuauhtli itlatlacatiliaya
iyollo: meollo de cosa seca.² meollo de fruta seca.¹
◆ iyollo +:
virtuoso. {cualli iyollo}¹ embelesado o abobado, o transportado y arrobado. {aizca iyollo}² endurecido de corazón. {iuhquin otequiz iyollo}² disoluta mujer. {ocholo iyollo}² salvo como quiera. {aquenca iyollo}¹ virtuoso. {yectli iyollo
◆ iyollo +:
habituado así. {ye iuhca yyollo}¹ disoluta mujer. {aocmotlalia yyollo}¹ mansa cosa. {aquenca yyollo}¹ pensativo. {can onhuehuetztinemi yyollo}¹ fiel de balanza. {pezo yyollo}² compasivo y piadoso. {icnoyohuani yyollo}² hombre de buen corazón sincero y sin doblez, o hombre santo. {cualli yyollo}² habituado a alguna cosa, o experimentado en ella, o tener intención y propósito de hacer algo. {yeiuhca yyollo}² obstinarse y endurecerse. pret.: iuhquin­tetl omocuep yyollo. {iuhquin tetlmocuepa yyollo}² sapientísimo. {iuhquin teotl yyollo}² simple persona sin doblez. {cualli yyollo}¹ desalmado flojo. {atle yyollo quimati}¹ fiel de balanza. {pezo yyollo}¹ inocente cosa. {yectli yyollo}¹ duro de corazón. {yuhquin otequiz yyollo}¹ sabio en excesiva manera. {yuhquin teotl yyollo}¹ duro de corazón. {yuhquin tetl yyollo}¹ fiel que cree en la fe. {yectli yyollo}¹ aficionado así. {itla itech octzi yyollo}¹ disoluta mujer. {ocholo yyollo}¹ benigno. {icnoyo yyollo}¹ cuesco de fruta. {xo cotl yyollo}¹ disoluta mujer. {aoccanca yyollo}¹ flojo en el ánimo. {atle yyollo}¹ especulativo. {moyolnonotzani canimmach nemi yyollo}¹ hombre santo. {cualli yyollo
macuiltetl: cinco.²
◆ macuiltetl +:
ídem. (inic macuilli: el quinto.) {inic macuil­tetl
moca tetl: pedregal.² Véase: mocatetl.
naltona tetl: piedra que se trasluce.¹
oce: y otros tres.²
◆ oce +:
veinte y uno. {cempohualli oce, vel. cempohualtetl oce}² otras cada once veces. {ocmatlatlacpa oce}² once veces. {matlacpa oce}² cincuenta y uno. {ompohualli ommatlactli oce}² cincuenta y seis. {ompohualli on­caxtolli oce}² once cosas. &c. {matlactla­mantli oce}² dieciséis. {caxtolli oce, vel. caxtoltetl oce}² otras veinte y una vez más. {occecempohualpa oce}² noviembre mes. {icmatlactetl oce metztli in cexi­huitl}¹ cuarenta y uno. {ompohualli oce}² once renglones. &c. {matlacpan­tli oce}² once. {matlactetl oce}² once. {matlactli oce}² dieciséis mazorcas así. {caxtololotl oce}² dieciséis rengleras así. {caxtolpantli oce}² otras once veces. {ocmatlacpa oce}² treinta y seis. {cempo­hualli oncaxtolli oce, vel. cempohualtetl oncaxtolli o}² dieciséis. {caxtolli oce, vel. caxtoltetl oce}² treinta y uno. {cem pohualli ommatlactli oce, vel. cempohual tetl ommatlactli}² veinte y uno. {cempohualli oce, vel. cempohualtetl oce
omei +: dieciocho mazorcas. {caxtololotl omei}² trece cosas. &c. {matlactlamantli omei}² cincuenta y ocho. {ompohua­lli oncaxtolli omei}² cincuenta y tres. {ompohualli ommatlactli omei}² de trece uno. {immatlactli omei ce}² de trece cosas una. &c. {immatlactlamantli omei centlamantli}² trece mazorcas tales. {matlac olotl omei}² todas trece cosas. &c. {imatlactlamanixti omei}² otras cada trece veces. {ocmatlatlacpa omei}² de diez y ocho cosas una. &c. {in caxtolla­mantli omei centlamantli}² dieciocho rengleras. {caxtolpantli omei}² veinte y tres. {cempohualli omei, vel. cempohual­tetl omei}² trece veces. {matlacpa omei}² todos trece. {immatlacteixtin omei}² de trece uno. {immatlactetl omei centetl}² cuarenta y tres. {ompohualli omei}² trece renglones. &c. {matlacpantli omei}² veinte y tres mazorcas de maíz. &c. {tlamic omei}² trece. {matlactetl omei}² trece. {matlactli omei}² de diez y ocho uno. {in caxtolli omei ce}² de diez y ocho uno. {incaxtoltetl omei centetl}² otras trece veces. {ocmatlacpa omei}² treinta y ocho. {cempohualli oncaxtolli omei, vel. cempohualtetl oncaxtolli}² dieciocho. {caxtolli omei, vel. caxtoltetlomei}² treinta y tres. {cempohualli ommatlactli omei, vel. cempohualtetl ommatlactl}² veinte y tres. {cempohualli omei, vel. cempohual­tetl omei
ompa ontlaneci tetl: piedra que se trasluce.¹
onnahui +: diecinueve rengleras. {cax­tolpantli onnahui}² catorce. {matlactetl onnahui}² veinte y cuatro. {cempohualli onnahui, vel. cempohualtetl onnahui}² cincuenta y cuatro. {ompohualli omma ­tlactli onnahui}² de catorce cosas una. &c. {immatlactlamantli onnahui centla­mantli}² catorce mazorcas tales. {matlac olotl onnahui}² otras cada catorce veces. {ocmatlatlacpa onnahui}² veinte y cuatro mazorcas. &c. {tlamic onnahui}² diecinueve mazorcas. {caxtololotl onnahui}² catorce cosas, o catorce pares o partes. {matlactlamantli onnahui}² catorce. {matlactli onnahui}² de catorce uno. {immatlactli onnahui ce}² otras catorce veces. {ocmatlacpa onnahui}² todos catorce. {immatlacteixtin onnahui}² de catorce uno. {immatlactetl onnahui centetl}² catorce veces. {matlacpa onnahui}² de diez y nueve uno. {in caxtoltetl onnahui cen/t/tetl}² catorce renglones o rengleras. &c. {matlacpantli onnahui}² cincuenta y nueve. {ompohualli oncaxtolli onna­hui}² cuarenta y cuatro. {ompohualli onnahui}² de diez y nueve cosas una. &c. {in caxtollamantli onnahui centla­mantli}² diecinueve. {caxtolli onnahui, vel. caxtoltetl onnahui}² veinte y cuatro. {cempohualli onnahui, vel. cempohualtetl onnahui}² diecinueve. {caxtolli onnahui, vel. caxtoltetl onnahui}² treinta y nueve. {cempohualli oncaxtolli onnahui, vel. cempohualtetl oncaxtol}² treinta y cuatro. {cempohualli ommatlactli onnahui, vel. cempohualtetl ommatla
ontlaneci +: clara cosa trasparente. {ompa ontlaneci}¹ piedra que se trasluce. {ompa ontlaneci tetl}¹ trasluciente cosa. {ompa ontlaneci}¹ piedra preciosa casi como esmeralda trasparente. {ompa ontlaneci chalchihuitl}² cosa clara y trasparente, así como cristal. &c. {ompa ontlaneci
quinequi +: tener alguno necesidad de ser reprendido y corregido, o desear alguno ser corregido y enmendado de otros. {cuahuitl tetl quinequi
quitetoctiani +: castigador tal. {cuahuitl tetl quitetoctiani
quiza, ni: salir fuera de casa. pret.: oni-quiz.² acabar o concluir obra.¹ pasearse por las calles, plazas o huertas.¹ expedir lo impedido.¹ salir.¹
◆ quiza, non:
salir.¹
◆quiza +:
salir a nado. {tlamaneloliztica nihual, quiza}¹ segundo pan, o acemita. {ic occan quiza tlaxcalli}² salir debajo del agua. {nihual, quiza}¹ buscar a alguno, o alguna cosa en todas partes. {tlana-huac ni, quiza}¹ mensajero entre dos. {nepantla quiza titlantli}² ir por debajo. {tlani ni, quiza}¹ arrojarse y meterse alguno entre otros. {tenepantla ni, quiza}¹ simiente de varón. {tixpampa quiza}¹ quebrarse o partirse algo en cuatro partes. pret.: nauhcan oquiz. {nauhcan qui-za}² día de fiesta. {ilhuitl quiza}¹ segundo pan. {icoccan quiza tlaxcalli}¹ procede de lo interior de nosotros. {titicpa qui-za}² salir a nado. {tlacxihuitequiliztica nihual, quiza}¹ semejar o casi parecer una cosa a otra. {achiuhqui itloc quiza}¹ representar en farsa. {tepan ni, quiza}¹ caer fiesta. {ilhuitl quiza}¹ parecer alguna cosa a otra. {itloc quiza}² salir o proceder algo de la piedra. {tetl itechpa quiza}² simiente de mujer. &c. {tixpampa quiza
tetoctia, nino: a bulto hacer algo, siguiendo la multitud.¹
◆ tetoctia +, nic:
corregir y castigar a otro. pret.: tetl cuahuitl onictetocti. {tetl cuahuitl nictetoctia}² reprender, corregir, y castigar a otro. pret.: cuahuitl tetl onictetocti. {cuahuitl tetl nictetoctia
tetoctiliztli +: reprensión. {tetl cuahuitl tetoctiliztli
tlaacocuini tetl: piedra imán.¹ piedra imán.²
tlaihiyoanani tetl: piedra imán.¹ piedra imán.²
tlateochihualli tetl: ara de altar.¹
tlatoctilli: cosa fortalecida de esta manera.² doblado hilo.¹
◆ tlatoctilli +:
el que es castigado y corregido o reprendido de otros. {tetl cuahuitl tlatoctilli}² enmendado. {tetl cuahuitl tlatoctilli
tlazactli tetl: acarreadas piedras.¹
toctia +, nicte: enmendar castigando. {tetlcuahuitl nictetoctia atl cecec}¹ castigar riñendo, o de palabra. {tetl cuahuitl nictetoctia
toctia, nic: fortificar una cosa con otra. pret.: onictocti.²
◆ toctia, nicno:
esconderse, o ampararse detrás de algo. pret.: onicnotocti.² esconderse o ampararse detrás de alguna cosa.¹ ampararse detrás de algo.¹
◆ toctia, nitla:
doblar cordel, o hilo o hacerlo más gordo o poner rodrigones a las vides, o a cosa así. pret.: onitlatoc-ti.² doblar hilo o cordel.¹ Véase además: tetoctia, tlatoctia.
◆ toctia +:
reprender. {tetl cuahuitl nicte, toctia}¹ socolor o en achaque de algo hacer mal. {zannic, toctia
◆ toctia +, nic:
acompañar con buenas obras la fe. {cuallachihualiztli nictoctia in notlaneltoquiliz
◆ toctia +, nicno:
ampararse o esconderse a la sombra. {xomolli caltechtli nicnotoctia}¹ esconderse. {xomolli caltechtli nicnotoc-tia}¹ esconderse. {tlayohualli nicnotoc-tia}¹ esconderse. {tlayohualli nictoca, tlayohualli nicnotoctia}¹ esconderse. pret.: xomolli caltechtli onicnotocti. metáf. {xomolli caltechtli nicnotoctia}² ídem. pret.: tlayohualli onicnotocti. {tlayohualli nicnotoctia}² ampararse o esconderse a la sombra. {tlayoalli nicnotoctia
toctiloni +: digno de castigo. {tetl cuahuitl toctiloni
xoxotla in tetl, nic: aserrar piedras o cosas semejantes.¹
yollo +, mo: empero sey cierto, o ten entendido. s. que se hará lo que digo. &c. {yece mayoye moyollo
◆ yollo +, nic:
aso­segar y quietar a otro. {nic, huellalilia ini yollo
◆ yollo +, no:
esperar algún bien. {yuhca noyollo in nitlaocoliloz}¹ desalma­do ser. {atle noyollo quimati}¹ certificado estar o tener por cierto. {yuhca noyollo}¹ propósito tener de hacer algo. {yuhca noyollo}¹ pensar antes. {yuhca noyollo}¹ hacerse poco a poco, o sin advertir de mala condición y de amargo corazón. {zaniuhnenti inchichixtiuh noyollo}² caer en la cuenta de lo que se dice y de lo que primero no entendía. {yuh yauh in noyo-llo}¹ cierto ser o tener creído y entendido. {yuhquimati noyollo}¹ ídem. (iuhquimati noyollo: sentirlo así como se dice, o tener entendido el negocio, así como es.) {iuh quimattica noyollo}² afligirse mucho y angustiarse. pret.: onicteopouh innix in noyollo. {teopoa in nix in noyollo, nic}² tener entendido algún negocio, o tener propósito de hacer algo. pret.: iuho-catca noyollo. {iuhca noyollo}² sentirlo así como se dice, o tener entendido el negocio, así como es. pret.: iuh oquima in noyollo. {iuhquimati noyollo}² recibir en paciencia y con alegría las adversida­des. {amo icquen nicchihua in noyollo}¹ condescender, o conceder lo que otro me pide. pret.: onictlatlauhti in noyo-llo. {nictlatlauhtia noyollo}² caer en la cuenta de lo que se dice. pret.: ocontocac in noyollo. {contoca in noyollo}² sentir, o gustar algo espiritualmente. pret.: ocomma in noyollo. {commati noyollo}² tener propósito o intento de hacer algo, o tener entendido. s. que alcanzaré lo que pretendo. pret.: iuh onictlali in noyollo. {iuh nictlalia in noyollo}² certificado estar o tener por cierto. {yuh noyollo comma-ti}¹ deleitarse. {niccepactia in noyollo}¹ habituarse a algo, o habituarse. {ye yuhca noyollo}¹ caer en la cuenta de lo que se dice y de lo que primero no entendía. {quinepanoa in noyollo}¹ arrobarse o transportarse. {aizca noyollo}¹ inflamarse el corazón de amor. {yuhquin tlehualani noyollo}¹ tener intención de hacer algo. {yuh nictlalia in noyollo}¹ endurecerse obstinarse. {yuhquin tetl mocuepa noyo-llo}¹ contemplar. {acoyauh in noyollo}¹ mearse de miedo. {yuhquin cuitlatza-yani noyollo}¹ abrirse el entendimiento. {tlapohui innix in noyollo}¹ sosegada y pacífica tener el alma. {atle commati in noyollo}¹ arrobarse o transportarse. {aizoetzin noyollo}¹ creer o tener por cierto. {iuhquimati noyollo}¹ enmendar la vida. {nic, centlalia in noyollo}¹ deter­minarse en algún negocio. {nic, centlalia in noyollo}¹ caer en la cuenta de lo que no entendía. pret.: ipan oya in noyollo. {ipan yauh noyollo}² caer en la cuenta de lo que se dice y de lo que primero no entendía. {ipan yauh in noyollo}¹ saber o sentir algo. {com mati noyollo}¹ confiar de alguno. {tetechuelca noyollo}¹ esperar con deseo lo que ha de venir. {zan izca in noyollo}¹ caer en la cuenta de lo que dudaba, o de lo que no se acordaba. pret.: oquinepano in noyollo. {quinepanoa in noyollo}² contemplar. pret.: aco oouetzin-noyollo. {aco ouetzin noyollo}² otorgar. {nic, tlatlauhtia noyollo}¹ despedirse de la amistad de alguno. {niccentlaza in noyollo}¹ inclinarse y aficionarse a alguna cosa. {itech huetzi noyollo}¹ atento estar. {nictlapoa in nix in noyollo}¹ cierto ser o tener creído y entendido. {iuhquimattica noyollo}¹ intención tener. {yuh nictlalia in noyollo}¹ determinarse en algún nego­cio. {nic, centlaza in noyollo}¹ confiar de alguno. {teca huelca noyollo}¹ voluntad buena tener a alguno. {tetechuelca in noyollo}¹ encenderse de ira, o inflamarse el corazón. pret.: otlehualan in noyollo. {tlehualani in noyollo}² aficionarse o apli­carse a algo. {itla itech huetzin noyollo}¹ sosegada y pacífica tener el alma. {amo quenca in noyollo}¹ inflamarse el corazón de amor. {yuhquin tlecomoni noyollo}¹ adquirir con trabajo lo necesario a la vida. {quihiohuia, ictonehua ic chichinaca in noyollo innonacayo}¹ tener buena voluntad a alguno. {tetechuelca in noyollo}¹ especular. {canimmach nemi noyollo}¹ otorgar. {tlacahua noyollo}¹ contemplar. {acohuetzin noyollo}¹ tener intención de hacer algo. {yuhca noyollo}¹ cierto ser o tener creído y entendido. {yuhca noyollo}¹ contemplar. pret.: oacoya in noyollo. {acoyauh in noyollo}² despedirse de la amistad de otro. pret.: oniccentlaz in noyollo. {centlaza in noyollo, nic}² estar contento y satisfecho mi corazón. {pachiuhtica noyollo}² ser compasivo y piadoso. {icnoyoa in noyollo}² intención tener. {yuhca noyollo}¹ determinarse en algún negocio, o escarmentar. pret.: oniccentlaz noyollo. {centlaza noyollo, nic}² determinarse en algún negocio. pret.: oniccentlali noyollo. {centlalia no-yollo, nic}² otorgar a conceder algo. pret.: otlacauh in noyollo. {tlacahua noyollo}² ser circunspecto y avisado. {tlachia in no-yollo}² aficionarse o enamorarse de algo. pret.: itech ouetzin noyollo. {itech huetzin noyollo}² inflamarse el corazón con amor. &c. pret.: iuhquin otlecomon noyollo. {iuh quin tlecomoni noyollo}² encenderse de ira. {tlecomoni in noyollo}¹ pensar antes. {yuhquimati noyollo}¹ rebotarse. {polihui noyollo}¹ estar embelesado de esta manera. pret.: aiz ouetz in noyollo. {aizoetzi noyollo}² ser avisado y muy entendido. {iitzqui noyollo}² yo tengo confianza en vuestra merced, o le tengo afición. {motetzinco huelca in noyollo}² tener gran temor o mearse de miedo. pret.: iuhquin ocnitlatzayan noyollo. {iuhquin cuitlatzayani noyollo}² torno o vuelvo sobre mí. {iuhquin ica noyollo
yollo tetl: grande de corazón.¹ Véase: yollotetl.
yuhquin tetl mocuepa noyollo: endure­cerse obstinarse.¹
yuhquin tetl yyollo: duro de corazón.¹
acalco nitetlalia: embarcar a otro.¹
acalco tetlali: embarcador.¹
acalco tetlaliani: embarcador.¹
acalco tetlaliqui: embarcador.¹
acalco, nitetlalia: ídem. (acalaquia, nite: embarcar a otro) pret.: acalco onitetlali.²
acaltetl tlatilincateconi: lastre de nao.² lastre de la nave.¹
acan tetlanehui: cosa muy semejante a otra, que no se puede diferenciar la una de la otra.² Véase: acantetlanehui.
acantetlanehui: semejante con otro.¹
acentetia +: doblez tal. {zan acentetia tetla­tol}¹ dobladamente hablar. {zan acentetia notlatol}¹ doblado así. {zan acentetia itlatol
achalchihuitl: ídem. (achalchiuhtetl: piedra como mármol o de jaspe.)² mármol piedra marmoleña.¹
achalchiuhtetl: piedra como mármol o de jaspe.²
achitetlan nica: estar cerca.¹
achiyotetl: almagre entero, o en pedazos antes que lo muelan.²
acini: cumplidor tal.¹
◆ acini +:
robador así. {tetlatqui acini}¹ esquiva o brava cosa. {atetech acini}² saqueador o despojador en guerra. {tetlatqui acini
acolehuilia, nitetla: ídem. (acolehua, nitla: amagar, o bracear aliando el brazo. pret.: onitlaacoleuh) pret.: onitetlaaco­lehuili.² Véase además: tlaacolehuilia.
acoquechilia, nitetla: pujar en almoneda. pret.: onitetlaacoquechili.² pujar en almoneda.¹ Véase además: tlaacoquechilia.
acqui +: echado así. {tetlan acqui}¹ trama de tela, o el que quiere adulterar. {tetlan acqui
actiuh, n: ir trotando. pret.: onaactia.²
◆actiuh +, n:
entremeterse en algún negocio. {tetlan nactiuh
aitztetl: molleja en las aves.¹
amilotetl: huevos de pescado blanco.² huevo de pescado; y así de los demás.¹
aqui: venderse y emplearse la mercaduría.¹ Véase además: tlaaqui.
◆ aqui, an:
no caber en algún agujero. pret.: aonac, vel. aononac
◆ aqui, n:
caber en agujero. pret.: onac.² caber en lugar.¹
◆ aqui, non:
caber en lugar.¹
◆ aqui +:
embeberse algo en mí. pret.: onotechac. {notech aqui
◆ aqui +, n:
echarse con la que está durmiendo. {tetlan naqui}¹ poner pecho a los negocios. pret.: oitlan nac. {itlan naqui}² tener gran calentura. pret.: comic onac. {comic naqui}² tomar a pechos el negocio. {itlan naqui}¹ poner pecho al negocio. {itlan naqui
◆ aqui +, non:
echar el cuervo. {ic nonaqui
aquia +: favorecer con voto. {tetlan nite, aquia}¹ sustituir en lugar de otro. {tepan nite, aquia
◆ aquia +, nic:
plantar magueyes. {metl nicaquia}² entremeter algo entre otras cosas. {itzatzalan nicaquia
aquiliztli +: gota coral o morbo caduco. {comic aquiliztli}¹ calentura recia, o gota coral. {comic aquiliztli}² puja en almoneda. {hualla aquiliztli}² peligro del que cae y se mete en cosas trabajosas y peligrosas. {neohuican aquiliztli}² enterramiento. {tetlallan aquiliztli}¹ peligro. {neohuican aquiliztli}¹ riesgo. {tlaohui­can aquiliztli
aquitetlazomaca itlatqui: magnífico en los gastos.¹
aquitetlazomacani yazca: largo liberal.¹
atetl: teso inobediente.¹ compañón.² turma de animal.¹ compañón o cojón.¹
atetlacaittaliztica: famosamente así.¹
atetlacamachiliztli: contumacia.¹ rebeldía.¹
atetlacamatiliztica: desobedientemente.¹
atetlacamatiliztli: desobediencia.² tesonería así.¹ desobediencia o rebeldía.¹
atetlacamatini: desobediente y contumaz.² rebelde.¹ desobediente.¹
atetlacamatqui: desobediente.¹
atetlacatiliani: zamarreador.¹
atetlacatililiztli: zamarreamiento.¹
atetlaeamatini: contumaz inobediente y rebelde.¹
atetlahuelcaquililiztli: rechazo.¹
atetlamachtiani: importuno.¹
atetlamachtlauhtiani: magnífico en los gastos.¹
atetlamachtlauhtiliztli: magnificencia tal.¹
atetlamachuiani: castigador tal.¹
atetlamini: mujer castiza.¹
atetlazocamachiliztli: desagradecimiento.¹
atetlazocamatini: desagradecido.¹
atetlazomaquiliztica: largamente o liberalmente.¹
atetlazomaquiliztli: magnificencia tal.¹ largueza así.¹
atetlazotlaliztli: malquerencia.¹
atictetl: piedra que se trasluce.¹
atl +: mar. {ilhuica atl}² agua caliente. {totonqui atl}¹ menguante de la mar. {huey atl ilotca}¹ bebida de cacao con maíz. {cacahua atl}¹ agua viva. {yolihua­ni atl}¹ agua que va sosegada y mansa. {ixmantiuh atl}¹ enmendar castigando. {tetlcuahuitl nictetoctia atl cecec}¹ lavazas. {tlapac atl}¹ juntarse los ríos o arroyos. {cetia in atl}² ídem. (motetepe­yotia in atl: hacer grandes olas el agua. pret.: omotetepeioti.) {motetepetlalia in atl}² agua fría. {itztic atl}² bebida de maíz cocido. {pozol atl}² crecer alguna cosa, o aumentarse mucho. pret.: iuhqui­natloueiyac, omoteponazo, omotomauh. {iuhquin atl hueyya, moteponazoa, motomahua}² agua viva. {yoliliz atl}² corren buenos arroyos o ríos de agua. et sic de alijs. {cuacualli quiquiza in atl}² estrecho de mar entre dos tierras. {imonamicyan in ilhuicac atl}² agua de pies. {necxi papac atl}² olas grandes hacer. {motetepeyotia in atl}¹ suero de leche. {chichihualayo atl}¹ mansa agua que corre y va llana. {zanmantiuh atl}¹ agua de testimonio y verdad. {neltiliz atl}² agua viva. {yolihuani atl}² agua que va sosegada y mansa, como tabla de río. {ixmantiuh atl}² estrecho de mar entre dos tierras. {ipitzahuayan in ilhuica atl}² lo mismo es que cuacualli atl quiquiza. {quiquiza incuacualli atl}² hacer grandes olas el agua. pret.: omotetepeyoti. {mo­tetepeyotia in atl}² agua cocida. {icucic atl}² salobre agua. {poyec atl}¹ lavazas. {tlapapac atl}¹ mar generalmente. {huey atl}¹ crecer y aumentarse mucho alguna cosa. {yuhqui atl hueyya}¹ olas grandes hacer. {motetepetlalia in atl}¹ mansa agua que corre y va llana. {ixmantiuh atl}¹ encañar agua. {tlallitic nicuica in atl}¹ mar generalmente. {ilhuica atl}¹ hidionda volverse el agua. {tlailihui in atl}¹ menguante de la mar. {huey atl inecuep­ca
◆ atl +, nic:
agotar el agua. {nic, huatza in atl
◆ atl +, nino:
espantarse. {nino, tonalcahualtia yuhquin atl nopan quiteca
atoyatetl: guijarro.² guijarro.¹
axilia, nic: alcanzar a saber algo enteramente. pret.: onicaxili.² entender o saber la cosa perfectamente.¹
◆ axilia, nitetla:
montear, o cazar para otro. pret.: onitetlaa­xili.² cazar hombres o aves para otros.¹

Diccionario español - nahuatl estándar

Se encontraron 51 resultados para «tetl».

piedra: tetl
absoluto: sentetl, nouanyotl
acompañamiento: tetlayelistli
acompañar: teaxiltia, tlauika, tetlanika
acomgojado: tetlokoli
acongojar: tetlokoltia
acuarela: tetlapali
adivino (de la tierra): tetlamatsin
administración: tetlamamakilistli
administrador: tetlamamakani
administrar: tetlamachia, pixkua
administrativo: pouani, tetlamamakili
adulterio: tetlaximalistli
adultero: tetlaxinki, tlaxinki
aerolito: sitlalminatetl
ajeno: tetlatkini
alabar: tetlamachia, teneua
alcahuete: tetlanochili
atraer: tetlatlakouiloa
avisar: tetlakeuia
barriga: xilantli, itetl, poxtli
base (arquitectura): tsintetl
borrador: tetlaixpoluiani
cachete: kamatetl
caña de azúcar: akaitetl, ouatl (sacharum officinarum)
cargar: tetlamamaltia, mama
caridad: amosaneltsoyotl, tetlasotlalistli, ikneliyotl
castigar: tetlatsakuiltia, tlayoui
causa: tetlachiuilistli, peualistli
caviar: michtetl
cazuela: tlakualkaxitl, apastetl
cimiento: tsintetl
completo: sen, nochi, axiltok, sentetl
concreto (hormigón): nextetl
concuño: chauatetl
consentido: tetlauelkaki
consentimiento: tetlauelkakilistli
consentir: tetlauelkakilia
cornudo: tetlaxinki
corregir: tetlauelalilia
corto (de ideas): tetlasomakani
criada: koko, siuatetlanamiuki
cristal: teuilotl, tsilichtetl
cuarzo: chauatetl
cuidar: tetlakuitlauia, tlapia
custodiar: tetlakuitlauia, tlapia
dar a entender: tetlakakitia
dar credito: tetlajtolkakilia
dar mal ejemplo: tetlapolotia
dar parte: tetlajkotonia
desarmado: tetlauitskapitli

Diccionario nahuatl de la huasteca veracruzana - español

Se encontraron 15 resultados para «tetl».

atlajtetl n.: Piedra que proviene del arroyo. Atlaj de atlajtli y tetl, piedra.
istatetl n.: Grano de sal. Véase tetl.
patlauak adj.: Ancho(a), amplio(a). ej. Tlauel patlauak ni tetl, esta piedra está muy ancha.
tejpana vb.: Apilar. Ponerlo en fila. ej. Kitejpana tetl, apila las piedras, lo alinea, lo pone en fila.
tekanaktli adj.: Piedra ancha y delgada. Te de tetl, piedra y kanaktli de kanaktsi, delgado, delgadito.
tenextli n.: Piedra caliza. Te de tetl, piedra y nextli, cal.
tepamitl n.: Barda de piedra. Te de tetl, piedra y pamitl, hilera, fila. t.lit. Hilera de piedras.
tepamkali n.: Casa de piedra. Te de tetl, piedra; pam de pamitl, hilera y kali casa. t.lit. Casa en hilera de piedra.
tepetlaixko adv.: Sobre el tepetate. Te de tetl, piedra; petla de petlatl, petate e ixko, sobre, encima.
tiuika vb.: Lo llevas. ej. Tiuika tetl, llevas piedras. Interrogativo ¿llevas piedras?
istetl n.: Uña, pezuña.
maistetl n.: Uña de los dedos de la mano.
tenextetl n.: Piedra caliza.
tetlankixtijketl: Persona que se encarga de extraer muelas. n. Dentista.
xaltetl adj.: Piedra arenosa.

×

Diccionarios en náhuatl áulex

Este programa usa los siguientes diccionarios:

  • Diccionario nahuatl-español de Manuel Rodríguez Villegas

    (10890 entradas, actualizado el 2024-06-19) [descarga]

  • Diccionario español-nahuatl de Manuel Rodríguez Villegas
  • Diccionario náhuatl de la huasteca veracruzana - español de Marcelino Hernández Beatriz
  • Diccionario náhuatl-español de Francisco Xavier Clavijero, editado por Sybille de Pury
    Advertencia

    ADVERTENCIA

    Diccionario náhuatl - español / Diccionario español - náhuatl

    [nota: las opiniones y tesis de este artículo son propias
    del autor y pueden no corresponder con las de Aulex]

    Este diccionario de la lengua mexicana está pensado para autodidactas e investigadores que deseen conocer el vocabulario nuevo del idioma náhuatl. Aquí se mencionan palabras que pueden ser extrañas a muchas comunidades indígenas, por eso se da una explicación en náhuatl para que los hablantes nativos también puedan entender las palabras del mundo occidental. Por eso es importante tomar en cuenta la ortografía del idioma mexicano, ya que los cambios que ha tenido la ortografía en caracteres latinos hasta este momento ha sido variada, creando confusión. Mi diccionario usa la ortografía establecida en 1993 por la Academia Mexicana de la Lengua, que corresponde al alfabeto clásico.

    Este diccionario coniene voces del náhuatl coloquial y culto, por ello se pretende que el usuario conozca los sinónimos de este idioma. Por esta razón se ha llevado la tarea de estandarizar el uso de la lengua española, para que los hispanohablantes podamos comprender muchos nahuatlismos que no se usan en España ni en América del Sur, pero que sí se usan en México, Estados Unidos y Centroamérica.

    Aquí se han recopilado muchas palabras religiosas que son parte del vocabulario de la sociedad mexicana, por ello me dirijo respetuosamente a las personas que tienen creencias distintas a la mayoría de los mexicanos, pues se manejan entradas teológicas de la religión mexica y de la religión católica. Otro punto importante es el uso de palabras anatómicas y arquitectónicas, las cuales están indicadas en la parte final de la traducción. También es importante saber que se manejan algunos nombres científicos (tanto en plantas como en animales) para poder identificar la especie, así como de los elementos químicos más comunes, entre paréntesis.

    En la parte náhuatl-español se marca si sustantivo es masculino o femenino con mf. Los países, las nacionalidades, los pueblos y las ciudades vienen con una breve explicación, los adjetivos y adverbios no están indicados para evitar confusión. Los verbos sí están marcados según la filología náhuatl (verbos intransitivos, transitivos de tipo te-, tla-, o nic-), para que se tome en cuenta las notas gramaticales que encontrará al final del diccionario y la conjugación.

    Manuel Rodríguez Villegas

    EL NÁHUATL UNIVERSAL

    NÁHUATL MODERNO: Se habla en la República Mexicana con el uso de términos vanguardistas y modernos, se apunta como la lengua que sobrevivirá al siglo XXI. La lengua contemporánea no solo la hablan los indígenas, sino también algunos mestizos, hispanos y extranjeros que poseen una lengua distinta al castellano.
    Esta lengua intenta rescatar a los nahua-hablantes en las zonas donde ya no se habla náhuatl, sus características principales son el uso de muchas palabras hispanas y su escritura es latina.

    NÁHUATL CLÁSICO: Se habla en el centro de México, fue la lengua franca del imperio Azteca, actualmente se habla en la ciudad de México (Distrito Federal) y en los estados de México, Morelos, Tlaxcala, Sur de Hidalgo y Puebla occidental.

    NÁHUATL MEXICANERO: Se habla en el estado de Durango, en las poblaciones de San Pedro de las Jícoras, San Juan de Buenaventura entre otras. También se habla en los estados de Zacatecas, Norte de Jalisco, Nayarit y  algunas pequeñas comunidades  de Aguascalientes y Guanajuato.

    NÁHUATL COHUIXCA O GUERRERENSE: Se habla en el estado de Guerrero, en la región del Río Balsas, Cihuatlan (Ixtapa-Zihuatanejo), Acapulco, Chilpancingo y en las zonas serranas de esta entidad, así  como la parte occidental de Oaxaca.

    NÁHUATL DE LA SIERRA DE PUEBLA: Se habla en la parte más serrana del estado de Puebla, en las poblaciones como Zacatlán, Chignahuapan, Tezuitlán, Zacapoaxtla y Huauchinango, con una tipología no tonal y sus palabras son largas con muchos afijos.

    NÁHUATL HUASTECO:  Se habla en los estados de Hidalgo (en la región de Huejutla y Tenango de Doria), noroeste de Veracruz, sureste de San Luis Potosí (Tamazunchale),  y norte de Querétaro (Jalpan).

    NÁHUATL DE OCCIDENTE: Se habla en el centro-sur del estado de Jalisco, en algunas poblaciones cercanas del nevado de Colima, como Mazamitla, también en comunidades indígenas de Apatzingán, Pómaro, Maruata, Aguilillas, Tecomán y Comala en la costa serrana de Michoacán y Colima.

    NÁHUATL DEL ISTMO: Se habla en los estados de Puebla (Tehuacan y Sureste del estado), Veracruz (Tlapacoyan, Xalapa, Coatepec, Zongolica, Mecayapan, Hueyapan y Orizaba) y norte del estado de Oaxaca.

    NÁHUATL XOCONOCHCO: Se habla en los estados de Veracruz (Cosoleacaque, Oteapan y Jáltipan) y  Noroeste de Chiapas.

    NÁHUATL ONOHUALCA O TABASQUEÑO: Se hablaba en los en los estados de Tabasco, norte de Chiapas y suroeste de Campeche, en los pueblos de Cupilco, Tecominoacan, se conocía como el náhuatl de Acalan el cual era el que hablaba Malitzin (La malinche). Se ha extinguido actualmente.

    NAHUATL PIPIL O CENTROAMERICANO: La palabra Pipil en lengua náhuatl significa "niño". Esto deriva del hecho que Los Pipiles usaban mucho la letra "t" en su náhuatl, lo cual sonaba demasiado blanda y dócil para las tribus migrantes toltecas-mayas que llegaron a la región. Las civilizaciones del centro de México en su náhuatl usaban tl, dándole más sonora y fuerte expresión a las frases en náhuatl. Esta lengua se habla en América central en poblaciones de El salvador, Guatemala, Honduras y Nicaragua.

    DIALECTOS MEXICANOS

    NÁHUATL PAIUTE-APACHE: Se habla en el Sureste de los Estados Unidos en los estados de Utah, Colorado, Arizona, Nuevo México, Texas, Oklahoma, Coahuila, Nuevo León, Tamaulipas y Chihuahua. Está por extinguirse dentro de muy poco; ya que casi nadie habla náhuatl en la Gran Chichimeca e inclusive esta considerada como lengua muerta en estos estados.

    NÁHUATL HUAXCALECA: Se habla en el estado de Puebla  y usa aproximada un 85% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TETELCINGO: Se habla en el estado de Morelos y usa aproximada un 79% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE OMETEPEC: Se habla en los estados de Guerrero y Oaxaca y usa aproximada un 89% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE SANTA MARÍA LA ALTA: Se habla en el estado de Puebla  y usa aproximada un 53% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TEMASCALTEPEC: Se habla en el Estado de México, en los pueblos de San Mateo Almoloya, Santa Ana, La Comunidad y Potrero de San José, al suroeste de Toluca y usa aproximada un 77% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TLALITZLIPA: Se habla en el Noroeste del estado de Puebla, muy cerca de Zacatlan y usa aproximadamente un 41% de las palabras aztecas.  Está por extinguirse en esta región.

    NÁHUATL DE TLAMACAZAPA: Se habla en el Noroeste del estado de Guerrero  y usa aproximada un 79% de las palabras aztecas. Está por extinguirse en esta región.

    BIBLIOGRAFIA CONSULTADA

    ALATORRE, Antonio,
    El idioma de los mexicanos, México D.F., UNAM, 1955.

    CABRERA, Luis,
    Diccionario de aztequismos, 2ª ed., México D.F., Edit. Oasis, 1978.

    CLAVIJERO, Francisco Xavier,
    La cultura de los mexicanos, México D.F., Planeta, 2002.

    Diccionario de la Real Academia Española de la Lengua,
    21ª ed., Madrid, Espasa, 1992.

    Diccionario español-náhuatl y náhuatl-español,
    Colegio de lenguas y Literatura indígena del Instituto Mexiquense de Cultura, edit. de la Administración Pública del Estado de México, Toluca, 2001.

    FERNÁNDEZ, ADELA,
    Diccionario ritual de voces nahuas, México D.F., Panorama, 2001.

    GARCÍA ESCAMILLA, Enrique,
    Historia de México, Narrada en español y náhuatl de acuerdo al calendario azteca, México, D.F., Plaza y Valdés editores, 1991.

    Índice de mexicanismos,
    Academia Mexicana de la Lengua, México D.F., FCE,  2000.

    LUNA CÁRDENAS, Juan,
    El náhuatl de México, México D.F., SEP, 1964.

    LUNA CÁRDENAS, Juan,
    Tratado de etimologías de la lengua aztecatl, México D.F. FCE, 1937.

    MANCILLA SEPÚLVEDA, Héctor,
    Lecciones de náhuatl, 7ª ed., México D.F., Hirata, 1998.

    MATA NAVARRETE, Natalia,
    El náhuatl del estado de Durango, México D.F., UNAM, Facultad de filosofía y letras, 1977.

    MIRANDA SAN ROMÁN, Julio,
    Vocabulario náhuatl-español y español-náhuatl de la huasteca, Pachuca de Soto, Hidalgo, Publicaciones del Gobierno de estado de Hidalgo CEHINHAC (Biblioteca de cultura hidalguense), 1987.

    MOLINA, Alonso de, Fray,
    Vocabulario de la lengua castellana-mexicana y mexicana-castellana, Pról. de Miguel LEÓN-PORTILLA, 3ª  ed. México D.F., Porrúa, 2001.

    MORALES ARGÜELLO, Rodrigo,
    Curso de náhuatl [en línea], México, D.F., Centro de idiomas de la Universidad la Salle (ULSA), 2000.

    El náhuatl de la Sierra de Puebla,
    México D.F, Innovación, 1984.

    ORELLANA, Margarita,
    El náhuatl Cohuixca de los estados de Guerrero y Oaxaca, México, edit. Artes de México, 2002.

    PHILLIP, Brown
    The aztec language in North America, Oklahoma, EEUU, University of Oklahoma, 1992.

    SAHAGÚN, Bernardino de, Fray,
    Historia general de las cosas de la Nueva España, México D.F, Porrúa, 1969.

    SIMEÓN, Rémi,
    Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana, 1ª  ed. en español, México, D.F., Siglo XXI, 1977.

    YÁÑEZ SOLANA,
    Los aztecas, Madrid, España, Edimat libros, 1998.